φασισμός

Το ρωμαϊκό "fascio littorio".

Ο φασισμός είναι ριζοσπαστικἠ αυταρχική εθνικιστική πολιτική ιδεολογία και μαζικό κίνημα που έχει ως στόχο να θέσει το έθνος, το οποίο ορίζει βάσει αποκλειστικών βιολογικών, πολιτισμικών ή/και ιστορικών συνθηκών, υπεράνω κάθε άλλης αξίας και να δημιουργήσει μια κινητοποιημένη εθνική κοινότητα.

Η έννοια της λέξης "φασισμός" σήμερα χρησιμοποιείται πολλές φορές για να χαρακτηρίσει πρόσωπα, θεσμούς ή καταστάσεις που μπορεί να μην έχουν καμιά σχέση με την αρχική έννοια του όρου. Το ουσιαστικό "φασισμός" και το επίθετο "φασίστας" χρησιμοποιούνται σήμερα πολλές φορές, εκτός από τον αρχικό ορισμό )την εθνικιστική και φυλετική πολιτική ιδεολογία που πρωτοεμφανίζεται στην Ιταλία του Μουσολίνι και αναπτύσσεται από τους Γερμανούς Ναζιστές και άλλους και που προτείνει έναν απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης, από έναν συγκεκριμένο Αρχηγό, που θα συνενώσει όλες τις τάξεις σε ένα Έθνος, που μάλιστα είναι το ανώτερο έθνος και έχει προορισμό να κυριαρχήσει στα άλλα, "κατώτερα" έθνη και φυλές), και σε μια πολύ ευρύτερη έννοια, προσδιορίζοντας ως "φασισμό" γενικά κάθε άδικη, αντιδημοκρατική και βίαιη πράξη, ιδεολογία, συναίσθημα, συνήθεια στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας, της οικογένειας, και των σχέσεων. Η υπερβολική χρήση αυτού του δεύτερου ορισμού έχει εν μέρει υποκαταστήσει τον αρχικό ορισμό (ότι φασισμός είναι μόνο η ονομασία του κινήματος του Μουσολίνι).

Ετυμολογία

Ο όρος φασισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη Fascismo που ετυμολογείται από την λατινική «fasces» (φάσκες, ενικός: fascis, ιταλικά fascio :φάσιο) που ονομάζονταν συγκεκριμένο αρχαίο ρωμαϊκό έμβλημα εξουσίας, που απεικόνιζε «ράβδους δεμένες γύρω από έναν πέλεκυ».
Η λέξη παραπέμπει στους «littores» (λιτόρες) που ήταν ένα είδος ομάδων σωματοφυλάκων των γερουσιαστών της αρχαίας Ρώμης οι οποίοι διακρίνονταν από μια ράβδο που κρατούσαν και η οποία ήταν το σύμβολο της εξουσίας τους. Οι fasces ήταν στην αρχαία Ρώμη σύμβολο της εξουσίας των δικαστών και συμβόλιζαν την «ισχύ δια της ενώσεως»: μια μόνο ράβδος σπάζει εύκολα, ενώ μια δέσμη πολύ δύσκολα. Οι ράβδοι δεμένες γύρω από έναν διπλό πέλεκυ που έγινε το σύμβολο του φασισμού. Η αντιστοιχία με τους φασιστές της δεκαετίας του '20 βρίσκεται στο ότι οι πρώτες ομάδες φασιστών που σχηματίστηκαν στην Ιταλία ονομάστηκαν «fascio di combattimento», δηλαδή ομάδες-δέσμες μάχης.

Γέννηση του φασισμού

Ο φασισμός γεννήθηκε μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ιταλία από τον Μπενίτο Μουσολίνι το 1919 χωρίς ακόμα ν΄ αποτελεί δόγμα ή να προσδιορίζει κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Μελέτη του φασισμού

Το κίνημα του φασισμού μελετήθηκε από πολλούς ξένους ερευνητές μεταξύ των οποίων οι πιο γνωστοί είναι ο Ρόμπερτ Πάξτον (Robert Paxton) και ο Εμίλιο Τζεντίλε. Από τους πιο έγκυρους Έλληνες μελετητές του φαινομένου θεωρείται ακόμη ο Νίκος Πουλαντζάς.

Ταυτισμένος με τη νεωτερικότητα του μεσοπολέμου (βλ. Ε.Τζεντίλε "φασισμός και νεωτερικότητα"), από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο φασισμός είναι στιγματισμένος και πολύ λίγες πολιτικές ομάδες τα τελευταία 60 χρόνια τόλμησαν να ταυτιστούν ανοιχτά μαζί του.

Σε αντίθεση με άλλες ιδεολογίες, ο φασισμός δεν ανέπτυξε ποτέ πλήρες δόγμα ή πολιτική θεωρία και, κυρίως, δεν γράφτηκαν οποιαδήποτε σημαντικά πολιτικά κείμενα από φασιστική σκοπιά μετά το 1945. Έτσι, σχεδόν όλα τα κείμενα πάνω στο θέμα της φασιστικής ιδεολογίας έχουν γραφτεί από μη φασίστες και αντιφασίστες συγγραφείς, και έτσι είναι συχνά δύσκολο να καθορίσει κανείς τη θέση του φασισμού πάνω σε διάφορα σημαντικά θέματα. Η λέξη "φασίστας" χρησιμοποιείται συνήθως με αρνητική σημασία, συχνά ως μια ετικέτα για επίκριση μιας αντίθετης άποψης, υποδηλώνοντας απολυταρχισμό και αντιδημοκρατική αντίληψη.

Πηγές

• Ρόμπερτ Παξτον, Η ανατομία του Φασισμού
• Εμίλιο Τζεντίλε, Φασισμός, ιστορία και ερμηνεία
• GEORGI DIMITROV, "ΦΑΣΙΣΜΟΣ"