Παράρτημα:Ονόματα και επώνυμα στα ελληνικά

Δείτε: Κατηγορία:Ονόματα (ελληνικά) (αρχαία, μεσαιωνικά και νέα), Κατηγορία:Επώνυμα (νέα ελληνικά), και Επώνυμα (μεσαιωνικά ελληνικά)

Σ' αυτό το παράρτημα δίνονται εισαγωγικά και ενημερωτικά σχόλια, βιβλιογραφία και πηγές σχετικά με λήμματα του Βικιλεξικού για ονόματα και επώνυμα όπως έχουν καταγραφεί στην ελληνική γλώσσα.

Ονοματολογία (αγγλικά: onomastics) ονομάζεται η επιστήμη που ασχολείται με τα ονόματα, την ιστορία και την προέλευσή τους. Οι μελέτες για τα ονόματα είναι οι πηγές των λεξικών ονομάτων. Στην ελληνική γλώσσα, τα πιο μελετημένα ονόματα είναι τα αρχαία ελληνικά.

Όροι

• κύριο όνομα
• όνομα, μικρό, και για χριστιανούς, βαφτιστικό όνομα
• επώνυμο, επίθετο, οικογενειακό όνομα
• πατρώνυμο, πατρωνυμικό
• ονοματολόγιο
• δείτε και προσωνυμία, παρωνύμιο, παρατσούκλι, παρανόμι
• κατονομασία

Κριτήρια συμπερίληψης

Το παρακάτω κείμενο είναι επεξηγηματικό. Το ισχύον κείμενο για τα κριτήρια συμπερίληψης είναι το Βικιλεξικό:Κριτήρια συμπερίληψης

• Η χρήση ονομάτων και επωνύμων όπως καταγράφεται σε κείμενα (λογοτεχνικά, ιστορικά). Για την αρχαία περίοδο, και σε επιγραφές.
• Για νεότερες περιόδους, όπως καταγράφονται σε επίσημους κρατικούς καταλόγους.
• Ξένα ονόματα και επώνυμα: περιλαμβάνονται όταν καταγράφονται σε κείμενα και επίσημους καταλόγους. Π.χ. Αχμέτ, Τζιμ, Ρόμπερτ, Κένεντι για την ελληνική γλώσσα, (όπως αντίστοιχα Iannis, Papadopoulos για την αγγλική γλώσσα).

Κατηγορίες

• Κατηγορία:Ανθρωπωνύμια (νέα ελληνικά) (Ονόματα, Επώνυμα)
• Κατηγορία:Επώνυμα ως προς τη θεματική προέλευση (νέα ελληνικά)
• Κατηγορία:Επώνυμα ως προς την καταγωγή (νέα ελληνικά)

επιπλέον υποκατηγορίες

• για θεωνύμια (δείτε και Μυθολογία), αγιωνύμια
• Κατηγορία:Ανθρωπωνύμια από τις τέχνες και τους θρύλους
  • π.χ. Κατηγορία:Ανθρωπωνύμια από τον Καραγκιόζη (νέα ελληνικά)

Συναφείς Κατηγορίες

• Κατηγορία:Λέξεις από ανθρωπωνύμια
• Κατηγορία:Λέξεις από ονόματα χαρακτήρων

Ορθογραφία

Ονόματα και επώνυμα

• Όπως καταγράφονται σε επιγραφές ή κείμενα ή σε επίσημους καταλόγους.
• Για τους νεότερους χρόνους: Η απλούστευση στην ορθογράφηση που ισχύει για άλλες λέξεις (π.χ. μπαλλάντα → μπαλάντα) δεν ισχύει πάντοτε στην περίπτωση των ονομάτων και ιδίως των επωνύμων. Υπάρχουν πολλές διπλοτυπίες:
• παγιωμένες γραφές (Χατζηδάκης, Χατζιδάκις, Χρήστος, Χρίστος)
• η ορθογράφηση όπως την δηλώνει ο κάτοχος του ονόματος σε επίσημους καταλόγους (Ιάννης, Γιάνης, Γιάννης, Ιωάννης)
• Ξένα ονόματα μεταγραμμένα με ελληνικό αλφάβητο: ισχύει ο κανόνας της απλούστευσης (Κέννεντυ → Κένεντι) αλλά και πάλι, υπάρχουν πολλές καθιερωμένες γραφές που μιμούνται τη γραφή με άλλο αλφάβητο (Σαίξπηρ)

Μεταφράσεις και μεταγραφές

Μεταφράσεις ή μεταγραφές υπάρχουν μόνο στα νεοελληνικά λήμματα.

• Για τα μικρά ονόματα έχουμε Μεταφράσεις (π.χ. Μαρία) με το Πρότυπο:μεταφράσεις και τον κατάλογο για τις Μεταφράσεις
• Για τα επώνυμα, έχουμε Μεταγραφές (π.χ. Παπαδόπουλος) όπως ορίζονται στο Βικιλεξικό:Μεταγραφές με το Πρότυπο:μεταγραφές για διάφορα Συστήματα γραφής και πιθανόν, επιπλέον για συγκεκριμένες γραφές κατά γλώσσα. Π.χ.

  λατινική γραφή - και εξειδίκευση για τα γαλλικά ή άλλη γλώσσα.

  κυριλλική γραφή - εξειδίκευση στο ρωσικό κυριλλικό αλφάβητο

  αραβική γραφή - εξειδίκευση για τα αραβικά ή τα περσικά

  χαρακτήρες Χαν - εξειδίκευση για τα κινεζικά

Ετυμολογία

Η ετυμολόγηση των ονομάτων και κυρίως των επωνύμων παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Πολλές φορές δεν είναι αρκετή η προφανής, επιφανειακή ανάλυση. Βασιζόμαστε πάντα σε βιβλιογραφία.
Δείτε τις σημειώσεις για κάθε γλώσσα χωριστά.

Αρχαία ελληνικά

• Ονόματα και επώνυμα στα ελληνικά στη Βικιπαίδεια 
• Ancient Greek personal names στην αγγλόγλωσση Βικιπαίδεια
• Κατονομασία με τρία ονόματα: όνομα - πατρώνυμο (γενική) - πατριδωνυμικό: ο Χ, γιος του τάδε από ...

  Θουκυδίδης Ὀλόρου Ἁλιμούσιος

  Περικλῆς ὁ Ξανθίππου (ὁ Χολαργεύς)

  Ἵππαρχος ὁ Χολαργεὺς

• πατρωνυμικά - καταλήξεις: ΕΚΚΡΕΜΕΙ
• Υποκοριστικά: ΕΚΚΡΕΜΕΙ
• ελληνιστική περίοδος: ΕΚΚΡΕΜΕΙ

Απόγονοι

• Ρωσικά ονόματα ελληνικής προέλευσης, Список имён греческого происхождения στη ρωσική Βικιπαίδεια.(спасибо στον Mx. Mrak για το link)

Μεσαιωνικά ελληνικά

• Κατηγορία:Βυζαντινές οικογένειες στη Βικιπαίδεια 
• Εισαγωγή: ΕΚΚΡΕΜΕΙ

Νέα ελληνικά

• Greek name στην αγγλόγλωσση Βικιπαίδεια
  

Επώνυμα

• Κατηγορία:Ιστορικές οικογένειες της Ελλάδας στη Βικιπαίδεια 

Ετυμολογία επωνύμων

Προέλευση: Κατηγορία:Επώνυμα ως προς την καταγωγή (νέα ελληνικά)^{κύρια πηγή} από

1. Κληρονομημένα από βυζαντινά. π.χ. Δούκας, Καντακουζηνός, Κομνηνός, Παλαιολόγος, Ραγκαβής=Ραγκαβῆς, Ροδοκανάκης, Σκαραμαγκάς=Σκαραμαγκᾶς, Χοϊδάς=Χοϊδᾶς
2. Ξενικά (δάνεια ή από δάνειες λέξεις ή δάνεια μικρά ονόματα)
   • αρβανίτικα (Βώκος=Βῶκος, Γκίνης, Μπότσαρης, Σαχτούρης
   • βλάχικα (Γούσιος, Μίσιος, Σωσσίδης, Στουρνάρας)
   • σλαβικά (Γολέμης)
   • τουρκικά (Γαζής, Σαρής, Τοπάλης)
   • ιταλικά (Δελαπόρτας, Κογεβίνας, Ρενιέρης)
   • ισπανικά (Λοβέρδος, Μαβίλης)
   • γερμανικά (Μίντλερ, Σλήμαν) βαυβαρικά Έβερτ
   • ρωσικά Τσακάλωφ
   • Άλλα με ελληνικές καταλήξεις Τσακάλης,
   • άλλα εξελληνισμένα (Μπογιατζόγλου > Βογιατζίδης),
   • άλλα απροσάρμοστα (Τσακάλωφ, Σλήμαν)
3. πατρωνυμικό ή παράγωγο ή υποκοριστικό του. Εννοείται: γιος του, κόρη του. Κατηγορία:Επώνυμα από πατρωνυμικά ονόματα (νέα ελληνικά)
   • Καταλήξεις -ης, -όπουλος, -ου γυναικεία ή και ανδρικά (Οικονόμου).
   • Λόγιες -άδης, -ιάδης, -ίδης
   • Τοπικές: -άτος (Κεφαλληνία), -έας (Μάνη)
4. μητρωνυμικό (σπάνιο) -αινας (Γιαννάκαινας)
5. επαγγελματικά Κατηγορία:Επώνυμα από επαγγελματικά ονόματα (νέα ελληνικά)
   • Συχνές καταλήξεις -άς (πολυτονικό -ᾶς, Μυλωνάς), -άρης (Γρυπάρης), -τζής (Σαπουντζής)
6. εθνικά (πατριδωνυμικά) - Κατηγορία:Επώνυμα από πατριδωνυμικά ονόματα (νέα ελληνικά)
   • Καταλήξεις: όπως στα πατριδωνυμικά. -ίτης, -ώτης/-ιώτης, -ινός, -ιός, -ιανός, ...
   • Τοπικές: -άντης, -ούσης
   • Ξενικές -λης
7. παρατσούκλια (Κατηγορία:Παρωνύμια (νέα ελληνικά) - Κατηγορία:Επώνυμα από παρωνύμια (νέα ελληνικά)
   π.χ. Κόκκινος

Μορφολογία, είδη:

• Κατηγορία:Επώνυμα ως προς τη θεματική προέλευση (νέα ελληνικά)
• Σύνθετα
  • με πρώτο συνθετικό, ουσιαστικό ή επίθετο (Παπα-, Δελη- όπως παπα-, δελη-
  • με δεύτερο συνθετικό, μικρό όνομα ή υποκοριστικό του (Γιάννης >Παπαγιάννης, Γιαννάκης > Παπαγιαννάκης)
  • από δύο μικρά ονόματα: Σπυρομίλιος, Χριστοβασίλης
  • από επαγγελματικό ή εθνικό + όνομα. Πολιτομιχάλης (ο Μιχάλης που πήγε στην Πόλη)

Κλίση επωνύμων

• → δείτε:  Κατηγορία:Επώνυμα κατά γένος κλίσης (νέα ελληνικά)

Γραμματική

Η κλίση ονομάτων και επωνύμων:

• Ο πληθυντικός υπάρχει όταν αναφερόμαστε σε πολλά πρόσωπα με το ίδιο όνομα ή επώνυμο.
• Ιδιαιτερότητες: διπλοί τύποι ή διαλεκτικοί τύποι σημειώνονται στις παρατηρήσεις των Πινάκων κλίσης και σε Σημειώσεις, όπως αναφέρονται σε Λεξικά για Γραμματικές της βιβλιογραφίας μας.

Για τα νέα ελληνικά

• Ονόματα: όπως στο Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)#Αρσενικά
• Κατηγορία:Επώνυμα κατά γένος κλίσης (νέα ελληνικά)

Καταλήξεις και κλίσεις ελληνικών ονομάτων

.	κατάληξη	είδος	παράδειγμα ανδρικό	κλίση	γυναικείο	κλίση	σχόλια
el	-είδης	πατρωνυμικό αρχαίο	Ατρείδης	αρσ. ισοσύλλαβα -ης	—	—	Κατά το ναύτης
grc	-είδης	πατρωνυμικό	Ἀτρείδης		—	—	Όπως τα -ίδης. Δείτε και γονεωνυμικό -ειδεύς.
el	-ης	όνομα	Δημήτρης	αρσ. ανισοσύλλαβα -ης	Δήμητρα	θηλ. ισοσύλλαβα -α	Αρσ.πληθ. -ηδες. Θηλ.πλ: -ες
el	-ης	επώνυμο	-άκης (Αγγελάκης) -ίδης (Αγγελίδης	αρσ. ανισοσύλλαβα -ης	-η ή -ου (Αγγελίδη, Αγγελίδου)	άκλιτο	πληθ: -ηδες
grc	-ίδης	πατρωνυμικό	Τανταλίδης	1η κλίση	Τανταλίς	3η κλίση	Αρσ: γεν.εν. -ου, πληθυντικός -αι. Oμοίως και -είδης. Θηλ.γεν.-ίδος.
el	-ιό	όνομα χαϊδευτικό			το Λενιό	Ουδέτερο γυναικείο. Δείτε και -ώ (Λενιώ), και αρχαίο -ιον με ως θηλυκό: (Γλυκέριον)
grc	-ιον	όνομα χαϊδευτικό			ἡ Γλυκέριον		Θηλυκό σε -ιον. Δείτε και νεοελληνικά σε -ιό. (το Λενιό)
el	-όπουλος	επώνυμο	Παπαδόπουλος	αρσ. ισοσύλλαβα ‑ος +2o πληθυντικό	Παπαδοπούλου	άκλιτο	πληθ. -οι & -αίοι. Και λόγια γενική -οπούλου.

Πηγές

Στο Βικιλεξικό ένας μεγάλος αριθμός ονομάτων και επωνύμων έχουν δημιουργηθεί με το bot (ρομπότ) FocalPointBot το 2019.

• νεοελληνικά: όπως αναγράφονται σε έγγραφα του ελληνικού δημοσίου και έχουν εισαχθεί από βάσεις ανοιχτών δεδομένων του ελληνικού Δημοσίου, όπως το geodata.gov.gr με πηγή opengeodata.gr (Λεξικό Ελληνικών επωνύμων & ονομάτων)
  Στους καταλόγους αυτούς, ενδέχεται να υπάρχουν τυπογραφικά λάθη.
  
• αρχαία ελληνικά: κυρίως από το Lexicon of Greek Personal Names (LGPN) και το Trismegistos people

Βιβλιογραφία

Ακολουθεί ενδεικτική βιβλιογραφία με πηγές κάποιες από τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν από συντάκτες του Βικιλεξικού για τις επεξεργασίες τους.

Αρχαία ελληνικά

a...z

• Ancient Greek personal names στην αγγλόγλωσση Βικιπαίδεια
  Εισαγωγή στην ονομαστική, τους μελετητές, και τις πηγές.
• Bailly, Anatole (1935) Le Grand Bailly: Dictionnaire grec-français (Το Μεγάλο Μπαγί: Λεξικό [αρχαίας] ελληνικής-γαλλικής), Παρίσι: Hachette.
• Debrunner, Albert (1917) Griechische Wortbildungslehre. [O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική] (Mετάφραση: Ηλίας Τσιριγκάκης, επιμέλεια: Ευάγγελος Πετρούνιας), στο @greek-language.gr, 2008. § Τα κύρια ονόματα.
• Solin, Heikki. Ancient onomastics: perspectives and problems όπου ο όρος onomastics αποδίδεται ως ονοματοθεσία από τον λημματιστή. Μια εξαίρετη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας μέχρι το 1996.

α...ω

• Θετίμα, Κύρια Ονόματα
• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Τμήμα Γενεαλογίας, Επώνυμα

Ιστότοποι

• Athenian Onomasticon
• Lexicon of Greek Personal Names (LGPN): Πλουσιότατο σώμα καταγραφής αρχαίων ελληνικών ονομάτων κατά περιοχή
  • P. M. Fraser and E. Matthews 1987 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. I: The Aegean Islands. Cyprus. Cyrenaica, Oxford: Oxford University Press
  • M. J. Osborne and S. G. Byrne 1994 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. II: Attica, Oxford: Oxford University Press.
  • P. M. Fraser and E. Matthews 1997 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. III.A: The Peloponnese. Western Greece. Sicily. Magna Graecia, Oxford: Oxford University Press
  • P. M. Fraser and E. Matthews 2000 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. III.B: Central Greece: From the Megarid to Thessaly, Oxford: Oxford University Press
  • P. M. Fraser, E. Matthews and R. W. V. Catling 2005 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. IV: Macedonia. Thrace, Northern Shores of the Black Sea, Oxford: Oxford University Press
  • Thomas Corsten 2010 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. V.A: Coastal Asia Minor. Pontos to Ionia, Oxford: Oxford University Press
  • J-S Balzat, R. W. V. Catling, É. Chiricat and F. Marchand 2014 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. V.B: Coastal Asia Minor. Caria to Cilicia, Oxford: Oxford University Press
• Trismegistos People, βάση ονομάτων μη-βασιλικών προσώπων που αναφέρονται ως κάτοικοι της Αιγύπτου μεταξύ του 800 π.Χ. και του 800 μ.Χ., KU Leuven

Νέα ελληνικά

Γραμματική

• Η Γραμματική «Tριανταφυλλίδη» του 1941 - Τριανταφυλλίδης, Μανόλης (1941) Νεοελληνική γραμματική της δημοτικής. Θεσσαλονίκης. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2018 (ανατύπωση με διορθώσεις και επίμετρο).

  Για τα επώνυμα, παράγραφοι: ετυμολογία: 462, μορφολογία: 463, κλίση: 545 και αναλυτικά σε κάθε κλίση αρσενικού ουσιαστικού, ορθογραφία: 1100.

Λεξικά

• Γενικά λεξικά που περιέχουν και ονόματα, επώνυμα:
  • Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2019⁵) Λεξικό τής νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας
• Ειδικά λεξικά ονομάτων και επωνύμων
  • Βαγιακάκος, Δικαίος Β. (1964) Σχεδίασμα περί των τοπωνυμικών και ανθρωπωνυμικών Σπουδών εν Ελλάδι 1833-1962. Εν Αθήναις
  • onomatologio.gr] ιστότοπος, από το 2014
  • Συμεωνίδης, Χαράλαμπος (2010) Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, τόμ. 1-2. Λευκωσία: Κέντρο Μελετών Ι.Μ. Κύκκου

Ειδικά λεξικά, μελέτες

• Βογιατζόγλου, Β.Η. (1992) Επώνυμα της Μιρκασίας: τουρκικά και τουρκογενή επώνυμα στην Ελλάδα. Αθήνα: εκδόσεις Φιλιππότη.
• Δημητρίου, Μαρία. Σερεμετάκης Θεόδωρος (2003) Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα. Εκδόσεις Πατάκη, πρώτη έκδοση.
• Καραμάνης, Ηλίας Κ. (2011) @nlg.gr '10.000 επώνυμα και η σημασία τους στα ελληνικά
• Μεγαπάνου, Αμαλία. Πρόσωπα και άλλα κύρια ονόματα μυθολογικά - ιστορικά έως τον 1ο μ.Χ. αιώνα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Εκδόσεις: Μουσείο Μπενάκη - Εκδόσεις Έναστρον, 2006
• Μπούτουρας, Αθανάσιος Χ. (1912) Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνευόμενα. Εν Αθήναις : Τυπογραφείον της Β. Αυλής Α. Ραφτάνη. @anemi
• Ντίνας, Κωνσταντίνος Δημ. (1995) Κοζανίτικα επώνυμα 1759-1916 Υπουργείο Πολιτισμού, Δήμος Κοζάνης
• Τομπαΐδης, Δημήτριος (1990) Ελληνικά επώνυμα τουρκικής προέλευσης. Αθήνα: Επικαιρότητα
• Τριανταφυλλίδης, Μανόλης (1982) Τα μυστικά των ονομάτων: τα οικογενειακά μας ονόματα. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. (Ημιτελές έργο του Τριανταφυλλίδη που εκδόθηκε μετά το θάνατό του)
• Φουνταλής, Χάρης. Ελληνικά Ονόματα πρόσβαση:2019.11.15.
  Στατιστικές του Φουνταλή σε δείγμα ~100.000 ονομάτων από κατάλογο του Α.Σ.Ε.Π του 2008.

Για τους συντάκτες

Ειδικά για τα ονόματα και τα επώνυμα, τοποθετούμε εξειδικευμένα πρότυπα στη γραμμή ορισμού ώστε να ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα Κύρια. Εντάσσουν στις σχετικές Κατηγορίες ανά γλώσσα: Ανδρικά ονόματα, Ανδρικά επώνυμα και Γυναικεία ονόματα, Γυναικεία επώνυμα

• πρότυπο {{όνομα}}

  {{όνομα|el|γ|ω}} - Κατηγορία:Γυναικεία ονόματα με επίθημα -ω (νέα ελληνικά)

  (Ο κωδικός για τα νέα ελληνικά, μπορεί να παραλείπεται)

• πρότυπο {{επώνυμο}}

  {{επώνυμο| |α|όπουλος|πρ=Παπα}} - Κατηγορία:Ανδρικά επώνυμα με επίθημα -όπουλος (νέα ελληνικά) & Κατηγορία:Ανδρικά επώνυμα με πρόθημα Παπα- (νέα ελληνικά)

Δείτε Βοήθεια:Ετυμολογία#Ονόματα και Κατηγορία:Πρότυπα βιβλιογραφίας

Δείτε επίσης

• Κατηγορία:Ονόματα ζώων
• Κατηγορία:Τοπωνύμια
• Κατηγορία:Εθνικά ονόματα