Παράρτημα:Ονόματα και επώνυμα στα ελληνικά
Μετάβαση στην πλοήγηση
Πήδηση στην αναζήτηση
|
Αυτή η σελίδα είναι ακόμη υπό κατασκευή |
Παράρτημα:Ονόματα και επώνυμα στα ελληνικά/εργασίες
Δείτε: Σ' αυτό το παράρτημα δίνονται εισαγωγικά και ενημερωτικά σχόλια, βιβλιογραφία και πηγές σχετικά με λήμματα του Βικιλεξικού για ονόματα και επώνυμα όπως έχουν καταγραφεί στην ελληνική γλώσσα.
Ονοματολογία (αγγλικά: onomastics) ονομάζεται η επιστήμη που ασχολείται με τα ονόματα, την ιστορία και την προέλευσή τους. Οι μελέτες για τα ονόματα είναι οι πηγές των λεξικών ονομάτων. Στην ελληνική γλώσσα, τα πιο μελετημένα ονόματα είναι τα αρχαία ελληνικά.
Στο Βικιλεξικό περιλαμβάνονται*
Τομέας νέων ελληνικών
| |||||||||||||||||
Τομέας μεσαιωνικών ελληνικών
|
Τομέας αρχαίων ελληνικών
| ||||||||||||||||
Όροι[επεξεργασία]
- κύριο όνομα
- όνομα, μικρό, και για χριστιανούς, βαφτιστικό όνομα
- επώνυμο, επίθετο, οικογενειακό όνομα
- πατρώνυμο, πατρωνυμικό
- ονοματολόγιο
- δείτε και προσωνυμία, παρωνύμιο, παρατσούκλι, παρανόμι
- κατονομασία
Κριτήρια συμπερίληψης[επεξεργασία]
Το παρακάτω κείμενο είναι επεξηγηματικό. Το ισχύον κείμενο για τα κριτήρια συμπερίληψης είναι το Βικιλεξικό:Κριτήρια συμπερίληψης
- Η χρήση ονομάτων και επωνύμων όπως καταγράφεται σε κείμενα (λογοτεχνικά, ιστορικά). Για την αρχαία περίοδο, και σε επιγραφές.
- Για νεότερες περιόδους, όπως καταγράφονται σε επίσημους κρατικούς καταλόγους.
- Ξένα ονόματα και επώνυμα: περιλαμβάνονται όταν καταγράφονται σε κείμενα και επίσημους καταλόγους. Π.χ. Αχμέτ, Τζιμ, Ρόμπερτ, Κένεντι για την ελληνική γλώσσα, (όπως αντίστοιχα Iannis, Papadopoulos για την αγγλική γλώσσα).
Κατηγορίες[επεξεργασία]
- Κατηγορία:Ανθρωπωνύμια (νέα ελληνικά) (Ονόματα, Επώνυμα)
- Κατηγορία:Επώνυμα ως προς τη θεματική προέλευση (νέα ελληνικά)
- Κατηγορία:Επώνυμα ως προς την καταγωγή (νέα ελληνικά)
επιπλέον υποκατηγορίες
- για θεωνύμια (δείτε και Μυθολογία), αγιωνύμια
- Κατηγορία:Ανθρωπωνύμια από τις τέχνες και τους θρύλους
Συναφείς Κατηγορίες
Ορθογραφία[επεξεργασία]
Ονόματα και επώνυμα
- Όπως καταγράφονται σε επιγραφές ή κείμενα ή σε επίσημους καταλόγους.
- Για τους νεότερους χρόνους: Η απλούστευση στην ορθογράφηση που ισχύει για άλλες λέξεις (π.χ. μπαλλάντα → μπαλάντα) δεν ισχύει πάντοτε στην περίπτωση των ονομάτων και ιδίως των επωνύμων. Υπάρχουν πολλές διπλοτυπίες:
- παγιωμένες γραφές (Χατζηδάκης, Χατζιδάκις, Χρήστος, Χρίστος). Η ορθογράφηση ακολουθείται όπως τη δηλώνει ο κάτοχος του ονόματος σε επίσημους καταλόγους (Ιάννης, Γιάνης, Γιάννης, Ιωάννης)
- Ξένα ονόματα μεταγραμμένα με ελληνικό αλφάβητο: ισχύει ο κανόνας της απλούστευσης (Κέννεντυ → Κένεντι) αλλά και πάλι, υπάρχουν πολλές καθιερωμένες γραφές που μιμούνται τη γραφή με άλλο αλφάβητο (Σαίξπηρ)
Μεταφράσεις και μεταγραφές[επεξεργασία]
Μεταφράσεις ή μεταγραφές υπάρχουν μόνο στα νεοελληνικά λήμματα.
- Για τα μικρά ονόματα έχουμε Μεταφράσεις (π.χ. Μαρία) με το Πρότυπο:μεταφράσεις και τον κατάλογο για τις Μεταφράσεις
- Για τα επώνυμα, έχουμε Μεταγραφές (π.χ. Παπαδόπουλος) όπως ορίζονται στο Βικιλεξικό:Μεταγραφές με το Πρότυπο:μεταγραφές για διάφορα Συστήματα γραφής και πιθανόν, επιπλέον για συγκεκριμένες γραφές κατά γλώσσα. Π.χ.
- λατινική γραφή - και εξειδίκευση για τα γαλλικά ή άλλη γλώσσα.
- κυριλλική γραφή - εξειδίκευση στο ρωσικό κυριλλικό αλφάβητο
- αραβική γραφή - εξειδίκευση για τα αραβικά ή τα περσικά
- χαρακτήρες Χαν - εξειδίκευση για τα κινεζικά
Ετυμολογία[επεξεργασία]
Η ετυμολόγηση των ονομάτων και κυρίως των επωνύμων παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Πολλές φορές δεν είναι αρκετή η προφανής, επιφανειακή ανάλυση. Βασιζόμαστε πάντα σε βιβλιογραφία.
Δείτε τις σημειώσεις για κάθε γλώσσα χωριστά.
Αρχαία ελληνικά[επεξεργασία]
-
Ancient Greek personal names στην αγγλική Βικιπαίδεια
- Κατονομασία με τρία ονόματα: όνομα - πατρώνυμο (γενική) - πατριδωνυμικό: ο Χ, γιος του τάδε από την τάδε πόλη...
- Θουκυδίδης Ὀλόρου Ἁλιμούσιος
- Περικλῆς ὁ Ξανθίππου (ὁ Χολαργεύς)
- Ἵππαρχος ὁ Χολαργεὺς
- Κατηγορία:Πατρωνυμικά (αρχαία ελληνικά)
- Υποκοριστικά, χαϊδευτικά θηλυκά σε -ιον Κατηγορία:Γυναικεία ονόματα με επίθημα -ιον (αρχαία ελληνικά)
- παράδειγμα: Γλυκέριον
- ελληνιστική περίοδος: Χαρακτηστικά ονόματα της περιόδου είναι
- Ανδρικά ονόματα σε -ᾶς, με γενική -ᾶ Κατηγορία:Ουσιαστικά που κλίνονται όπως το 'Λουκᾶς' (αρχαία ελληνικά)
- Ονόματα ξένης προέλευσης, είτε από τα λατινικά (Νουμᾶς) είτε από τη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης, ή με αναφορά στο ελληνικό κείμενο της Καινής, σημιτικής προέλευσης (Σουσάννα). Συνήθως δεν ακολουθούν τους κανόνες κλίσης όπως τους ξέρουμε για αρχαιότερες λέξεις.
Απόγονοι[επεξεργασία]
- Ρωσικά ονόματα ελληνικής προέλευσης, Список имён греческого происхождения στη ρωσική Βικιπαίδεια.(спасибо στον Mx. Mrak για το link)
Μεσαιωνικά ελληνικά[επεξεργασία]
-
Κατηγορία:Βυζαντινές οικογένειες στη Βικιπαίδεια
- Εισαγωγή: ΕΚΚΡΕΜΕΙ
- θηλυκά κλιτά, όπως Δούκαινα, Ραούλαινα, Παλαιολογίνα, Κομνηνή
Νέα ελληνικά[επεξεργασία]
-
Greek name στην αγγλική Βικιπαίδεια
Ονόματα[επεξεργασία]
Κλίση ονομάτων[επεξεργασία]
Όπως τα κοινά ουσιαστικά. Για τους πληθυντικούς, η #Γραμματική Τριανταφυλλίδη 1941 έχει αρκετές σημειώσεις. Τις αναφέρουμε στις κλίσεις, όπως Ανδρέας, Φρόσω και αλλού.
Ετυμολογία ονομάτων[επεξεργασία]
- Αναφέρουμε ετυμολογίες όπως υπάρχουν σε λεξικά.
Χαϊδευτικά[επεξεργασία]
Για τα χαϊδευτικά και υποκοριστικά, #Γραμματική Τριανταφυλλίδη 1941, παράγραφος 461 «Μετασχηματισμένοι χαϊδευτικοί τύποι» όπου αναφέρονται
- υποκοριστικοί τύποι που σχηματίζονται κανονικά
- συντομότεροι τύποι, συνήθως από την παιδική γλώσσα - αυτοί γεννιούνται με
- οι παραπάνω μετασχηματισμοί γίνονται και σε υποκοριστικά (Ελευθερία > Ελευθερίτσα > Ρίτσα, Παρασκευή > Παρασκευούλα > Βούλα)
- πολλαπλοί μετασχηματισμοί
Συχνά ένα χαϊδευτικό μπορεί να αντιστοιχεί σε πολλά ονόματα: (Τάκης από Δημήτρης, Κωνσταντίνος, Παναγιώτης, Χρίστος)
Ένα χαϊδευτικό μπορεί να αυτονομηθεί, και να γίνει κυρίως όνομα: Κατίνα < Αἰκατερίνη
Επώνυμα[επεξεργασία]
Κλίση επωνύμων[επεξεργασία]
- → δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)/επώνυμα
- για τους συντάκτες: Κατηγορία:Κλίση επωνύμων (νέα ελληνικά)
Ετυμολογία επωνύμων[επεξεργασία]
Προέλευση επωνύμων[επεξεργασία]
Κατηγορία:Επώνυμα ως προς την καταγωγή (νέα ελληνικά)κύρια πηγή από
- Κληρονομημένα από βυζαντινά. π.χ. Δούκας, Καντακουζηνός, Κομνηνός, Παλαιολόγος, Ραγκαβής=Ραγκαβῆς, Ροδοκανάκης, Σκαραμαγκάς=Σκαραμαγκᾶς, Χοϊδάς=Χοϊδᾶς
- Ξενικά (δάνεια ή από δάνειες λέξεις ή δάνεια μικρά ονόματα)
- αρβανίτικα (Βώκος=Βῶκος, Γκίνης, Μπότσαρης, Σαχτούρης
- βλάχικα (Γούσιος, Μίσιος, Σωσσίδης, Στουρνάρας)
- σλαβικά (Γολέμης)
- τουρκικά (Γαζής, Σαρής, Τοπάλης)
- ιταλικά (Δελαπόρτας, Κογεβίνας, Ρενιέρης)
- ισπανικά (Λοβέρδος, Μαβίλης)
- γερμανικά (Μίντλερ, Σλήμαν) βαυαρικά Έβερτ
- ρωσικά Τσακάλωφ
- σεφαραδίτικα Μπενβενίστε, Ματαλών, Μαγρίζος
- εβραϊκά Μπενρουμπής, Κοέν, Γιομτώβ
- Άλλα με ελληνικές καταλήξεις Τσακάλης,
- άλλα εξελληνισμένα (Μπογιατζόγλου > Βογιατζίδης),
- άλλα απροσάρμοστα (Τσακάλωφ, Σλήμαν)
Κατηγορία:Επώνυμα ως προς τη θεματική προέλευση (νέα ελληνικά)
- Κατηγορία:Πατρωνυμικά (νέα ελληνικά) - πατρωνυμικό ή παράγωγο ή υποκοριστικό του. Εννοείται: γιος του, κόρη του.
- Κατηγορία:Μητρωνυμικά (νέα ελληνικά) μητρωνυμικό (σπάνιο) -αινας (Γιαννάκαινας)
- ανδρωνυμικό (για γυναικεία επώνυμα)
- εθνικά (πατριδωνυμικά) - Κατηγορία:Επώνυμα από τοπωνύμια (νέα ελληνικά)
- Επαγγελματικά Κατηγορία:Επώνυμα από επαγγέλματα (νέα ελληνικά)
- Παρατσούκλια (Κατηγορία:Παρωνύμια (νέα ελληνικά) - Κατηγορία:Επώνυμα από παρωνύμια (νέα ελληνικά)
π.χ. Κόκκινος
Μορφολογία επωνύμων[επεξεργασία]
Κατηγορία:Λέξεις κατά πρόθημα (νέα ελληνικά) & Κατηγορία:Λέξεις κατά επίθημα (νέα ελληνικά)
- Σύνθετα
- με πρώτο συνθετικό, ουσιαστικό ή επίθετο (Παπα-, Δελη- όπως παπα-, δελη-
- με δεύτερο συνθετικό, μικρό όνομα ή υποκοριστικό του (Γιάννης >Παπαγιάννης, Γιαννάκης > Παπαγιαννάκης)
- από δύο μικρά ονόματα: Σπυρομίλιος, Χριστοβασίλης
- από επαγγελματικό ή εθνικό + όνομα. Πολιτομιχάλης (ο Μιχάλης που πήγε στην Πόλη)
Γραμματική[επεξεργασία]
Η κλίση ονομάτων και επωνύμων:
- Ο πληθυντικός υπάρχει όταν αναφερόμαστε σε πολλά πρόσωπα με το ίδιο όνομα ή επώνυμο.
- Ιδιαιτερότητες: διπλοί τύποι ή διαλεκτικοί τύποι σημειώνονται στις παρατηρήσεις των Πινάκων κλίσης και σε Σημειώσεις, όπως αναφέρονται σε Λεξικά για Γραμματικές της βιβλιογραφίας μας.
Για τα νέα ελληνικά
- Ονόματα: όπως τα κοινά ουσιαστικά (Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)#Αρσενικά)
- Επώνυμα: Κατηγορία:Κλίση επωνύμων (νέα ελληνικά), Κατηγορία:Επώνυμα κατά γένος κλίσης (νέα ελληνικά)
Πηγές[επεξεργασία]
Στο Βικιλεξικό ένας μεγάλος αριθμός ονομάτων και επωνύμων έχουν δημιουργηθεί με το bot (ρομπότ) FocalPointBot το 2019.
- νεοελληνικά: όπως αναγράφονται σε έγγραφα του ελληνικού δημοσίου και έχουν εισαχθεί από βάσεις ανοιχτών δεδομένων του ελληνικού Δημοσίου, όπως το geodata.gov.gr με πηγή opengeodata.gr (Λεξικό Ελληνικών επωνύμων & ονομάτων)
Στους καταλόγους αυτούς, ενδέχεται να υπάρχουν τυπογραφικά λάθη.[1] - αρχαία ελληνικά: κυρίως από το Lexicon of Greek Personal Names (LGPN) και το Trismegistos people
Βιβλιογραφία[επεξεργασία]
Ακολουθεί ενδεικτική βιβλιογραφία με πηγές κάποιες από τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν από συντάκτες του Βικιλεξικού για τις επεξεργασίες τους.
Αρχαία ελληνικά[επεξεργασία]
a...z
-
Ancient Greek personal names στην αγγλική Βικιπαίδεια
Εισαγωγή στην ονομαστική, τους μελετητές, και τις πηγές. - Bailly, Anatole (1935) Le Grand Bailly: Dictionnaire grec-français (Το Μεγάλο Μπαγί: Λεξικό [αρχαίας] ελληνικής-γαλλικής), Παρίσι: Hachette.
- Debrunner, Albert (1917) Griechische Wortbildungslehre. [O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική] (Mετάφραση: Ηλίας Τσιριγκάκης, επιμέλεια: Ευάγγελος Πετρούνιας), στο @greek-language.gr, 2008. § Τα κύρια ονόματα.
- Dornseiff, Franz & Bernhard Hansen, 1957: Rückläufiges Wörterbuch der griechischen Eigennamen. Berlin: Akademie Verlag.
- Solin, Heikki. Ancient onomastics: perspectives and problems όπου ο όρος onomastics αποδίδεται ως ονοματοθεσία από τον λημματιστή. Μια εξαίρετη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας μέχρι το 1996.
α...ω
Ιστότοποι
- Athenian Onomasticon
- Lexicon of Greek Personal Names (LGPN): Πλουσιότατο σώμα καταγραφής αρχαίων ελληνικών ονομάτων κατά περιοχή
- P. M. Fraser and E. Matthews 1987 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. I: The Aegean Islands. Cyprus. Cyrenaica, Oxford: Oxford University Press
- M. J. Osborne and S. G. Byrne 1994 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. II: Attica, Oxford: Oxford University Press.
- P. M. Fraser and E. Matthews 1997 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. III.A: The Peloponnese. Western Greece. Sicily. Magna Graecia, Oxford: Oxford University Press
- P. M. Fraser and E. Matthews 2000 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. III.B: Central Greece: From the Megarid to Thessaly, Oxford: Oxford University Press
- P. M. Fraser, E. Matthews and R. W. V. Catling 2005 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. IV: Macedonia. Thrace, Northern Shores of the Black Sea, Oxford: Oxford University Press
- Thomas Corsten 2010 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. V.A: Coastal Asia Minor. Pontos to Ionia, Oxford: Oxford University Press
- J-S Balzat, R. W. V. Catling, É. Chiricat and F. Marchand 2014 Lexicon of Greek Personal Names. Vol. V.B: Coastal Asia Minor. Caria to Cilicia, Oxford: Oxford University Press
- Trismegistos People, βάση ονομάτων μη βασιλικών προσώπων που αναφέρονται ως κάτοικοι της Αιγύπτου μεταξύ του 800 π.Χ. και του 800 μ.Χ., KU Leuven
Νέα ελληνικά[επεξεργασία]
Γραμματική
- Η Γραμματική «Tριανταφυλλίδη» του 1941 - Τριανταφυλλίδης, Μανόλης (1941) Νεοελληνική γραμματική της δημοτικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2018 (ανατύπωση με διορθώσεις και επίμετρο - γραφή πολυτονική).
- Για τα επώνυμα, παράγραφοι: ετυμολογία: 462, μορφολογία: 463, κλίση: 545 και αναλυτικά σε κάθε κλίση αρσενικού ουσιαστικού, ορθογραφία: 1100.
Λεξικά
- Γενικά λεξικά που περιέχουν και ονόματα, επώνυμα:
- Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (20195) Λεξικό τής νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας
- Ειδικά λεξικά ονομάτων και επωνύμων
- Βαγιακάκος, Δικαίος Β. (1964) Σχεδίασμα περί των τοπωνυμικών και ανθρωπωνυμικών Σπουδών εν Ελλάδι 1833-1962. Εν Αθήναις
- onomatologio.gr] ιστότοπος, από το 2014
- Συμεωνίδης, Χαράλαμπος (2010) Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, τόμ. 1-2. Λευκωσία: Κέντρο Μελετών Ι.Μ. Κύκκου
Ειδικά λεξικά, μελέτες
- Βογιατζόγλου, Β.Η. (1992) Επώνυμα της Μιρκασίας: τουρκικά και τουρκογενή επώνυμα στην Ελλάδα. Αθήνα: εκδόσεις Φιλιππότη.
- Δημητρίου, Μαρία. Σερεμετάκης Θεόδωρος (2003) Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα. Εκδόσεις Πατάκη, πρώτη έκδοση.
- Καραμάνης, Ηλίας Κ. (2011) @nlg.gr '10.000 επώνυμα και η σημασία τους στα ελληνικά
- Μεγαπάνου, Αμαλία. Πρόσωπα και άλλα κύρια ονόματα μυθολογικά - ιστορικά έως τον 1ο μ.Χ. αιώνα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Εκδόσεις: Μουσείο Μπενάκη - Εκδόσεις Έναστρον, 2006
- Μπούτουρας, Αθανάσιος Χ. (1912) Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνευόμενα. Εν Αθήναις : Τυπογραφείον της Β. Αυλής Α. Ραφτάνη. @anemi
- Ντίνας, Κωνσταντίνος Δημ. (1995) Κοζανίτικα επώνυμα 1759-1916 Υπουργείο Πολιτισμού, Δήμος Κοζάνης
- Τομπαΐδης, Δημήτριος (1990) Ελληνικά επώνυμα τουρκικής προέλευσης. Αθήνα: Επικαιρότητα
- Τριανταφυλλίδης, Μανόλης (1982) Τα μυστικά των ονομάτων: τα οικογενειακά μας ονόματα. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. (Ημιτελές έργο του Τριανταφυλλίδη που εκδόθηκε μετά το θάνατό του)
- Φουνταλής, Χάρης. Ελληνικά Ονόματα πρόσβαση:2019.11.15.
Στατιστικές του Φουνταλή σε δείγμα ~100.000 ονομάτων από κατάλογο του Α.Σ.Ε.Π του 2008. - Ετυμολογία και ερμηνεία γνωστών επωνύμων
Για τους συντάκτες[επεξεργασία]
Ειδικά για τα ονόματα και τα επώνυμα, τοποθετούμε εξειδικευμένα πρότυπα στη γραμμή ορισμού ώστε να ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα Κύρια. Εντάσσουν στις σχετικές Κατηγορίες ανά γλώσσα: Ανδρικά ονόματα, Ανδρικά επώνυμα και Γυναικεία ονόματα, Γυναικεία επώνυμα
- πρότυπο
{{όνομα}}{{όνομα|el|γ|ω}}- Κατηγορία:Γυναικεία ονόματα με επίθημα -ω (νέα ελληνικά)- (Ο κωδικός για τα νέα ελληνικά, μπορεί να παραλείπεται)
- πρότυπο
{{επώνυμο}}{{επώνυμο| |α|όπουλος|πρ=Παπα}}- Κατηγορία:Ανδρικά επώνυμα με επίθημα -όπουλος (νέα ελληνικά) & Κατηγορία:Ανδρικά επώνυμα με πρόθημα Παπα- (νέα ελληνικά)
Δείτε Βοήθεια:Ετυμολογία#Ονόματα και Κατηγορία:Πρότυπα βιβλιογραφίας