Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)/ανώμαλα

Γλώσσα: Νέα ελληνικά » Παράρτημα:Γραμματική » Παράρτημα:Ουσιαστικά » αρσενικά :: θηλυκά :: ουδέτερα :: κοινού γένους :: ανώμαλα :: επώνυμα :: πίνακας

Κλίση ανώμαλων ουσιαστικών « Κατηγορία:Ουσιαστικά κατά την κλίση (νέα ελληνικά)

Ανώμαλα ουσιαστικά[επεξεργασία]

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §594-618

Κατηγορία:Ουσιαστικά ανώμαλα (νέα ελληνικά)
Εδώ ανήκουν κατηγορίες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ουσιαστικά με πλεονάζοντες τύπους ή ελλειπτικά.
Yπάρχουν και μερικά 'μοναχικά' που δεν εντάσσονται πουθενά: έχουν τη δική τους κλίση, όπως

βράδυ / δάκρυ, δίχτυ, στάχυ

Άκλιτα[επεξεργασία]

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §595-598

Κατηγορία:Ουσιαστικά άκλιτα (νέα ελληνικά) (όλα τα γένη)

ξένες λέξεις ή ονόματα (κολιέ, κονιάκ, Πάσχα)
- τα ονόματα των γραμμάτων του αλφαβήτου (άλφα, βήτα)
  (κλίση δημοτικής: έψιλο, όμικρο, ύψιλο)
τα προτακτικά (δείτε και λήμμα ενωτικό)
ρήματα με άρθρο, σαν ουσιαστικά: «το έχει μου», «του είναι μου»

Κύρια ονόματα

όλα τα γυναικεία επώνυμα καθώς είναι η γενική ενικού του αρσενικού
εξόν απ' τα παλιά με θηλυκές καταλήξεις όπως σε -ίνα, -αινα, -ή (Μπουμπουλίνα, Δούκαινα, κ.λπ.)
τα ανδρικά σε -ου που δεν μπορούν να κάνουν πληθυντικό (Γεωργίου)
άλλα είναι άκλιτα, αλλά με επιπλέον κλιτό πληθυντικό (Οικονόμου, Οικονόμηδες, Οικονομαίοι, Σταύρου, Σταυραίοι)
τοπωνύμια όπως Καραμπουρνού, Κιλκίς, Πέτα, Σέδες
ξένα τοπωνύμια, κυρίως αυτά που ήρθαν στα ελληνικά πρόσφατα, παρέμειναν απροσάρμοστα δάνεια, δεν έλαβαν καταλήξεις.
π.χ. το Μιλάνο - του Μιλάνου αλλά το Όσλο - του Όσλο, το Ρίο - του Ρίο (της Βραζιλίας, ενώ το Ρίο - του Ρίου, στην Πελοπόννησο)

↑

Ιδιόκλιτα[επεξεργασία]

Κατηγορία:Ουσιαστικά ιδιόκλιτα (νέα ελληνικά)

Κατηγορία:Ουσιαστικά με συνίζηση στην κατάληξη (νέα ελληνικά)

Ιδιόκλιτα, με ιδιαίτερη δική τους κλίση.

βράδυ / δάκρυ, δίχτυ, στάχυ
ξενικά όπως το μπαζούκα (άκλιτο, και τα μπαζούκας)

↑

Αρχαιόκλιτα[επεξεργασία]

Για τα αρχαιόκλιτα, δείτε

↑

Ετερογενή, διπλόκλιτα[επεξεργασία]

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §605-607

Ετερογενή ή και διπλόκλιτα. Έχουν διαφορετικό γένος στον πληθυντικό. Συχνά, με δύο πληθυντικούς. Η σημασία του δεύτερου πληθυντικού συχνά διαφοροποιείται.

.	πρότυπο	γ	ενικός	γ	πληθ	γ	πληθ2	επίσης έτσι κλίνονται
φάκελος		α	φάκελος	α	φάκελοι	ο	φάκελα
βράχος^Κ	`{{el-κλίση-'βράχος'}}`	α	βράχος	α	βράχοι	ο	βράχια	λόγος χρόνος
δεσμός^Κ	`{{el-κλίση-'δεσμός'}}`	α	δεσμός	α	δεσμοί	ο	δεσμά	γκρεμνός δεσμός καπνός λαιμός πηλός σκελετός σταθμός
ουρανός		α	ουρανός	α	ουρανοί	ο	(ουράνια)	—
ναύλος^Κ	`{{el-κλίση-'ναύλος'}}`	α	ναύλος	α	ναύλοι	ο	ναύλα	βάτος
πλούτος^Κ	`{{el-κλίση-'πλούτος'}}`	α	πλούτος	ο	πλούτη	ο	πλούτια
σίτος		α	σίτος			ο	(σιτάρια)	—
τάρταρος^Κ	`{{el-κλίση-'τάρταρος'}}`	α	τάρταρος	ο	τάρταρα

↑

Διγενή[επεξεργασία]

Λέγονται και διγενή ή διπλογενή: υπάρχουν σε δύο γένη κοι οι δύο αριθμοί.
Αρσενικό ή θηλυκό

ο άλυσος (λαϊκό αρσενικό) / η άλυσος (λόγιο θηλυκό)

Αρσενικό ή ουδέτερο

ο ανθρωπάκος, οι — / το ανθρωπάκι, τα ανθρωπάκια
ο πεύκος, οι πεύκοι / το πεύκο, τα πεύκα
ο πλάτανος, οι πλάτανοι / το πλατάνι, τα πλατάνια
ο πλούτος, οι — / (το πλούτος), τα πλούτη
ο σανός, οι σανοί / το σανό, τα σανά
^{(Χρειάζεται τεκμηρίωση…)} ο λύχνος, οι λύχνοι / το λύχνο, τα λύχνα

Επίσης ονόματα ζώων σε -ας, ος:

ο γέρακας, οι γέρακες / το γεράκι, τα γεράκια
ο λέλεκας, οι λέλεκες το λελέκι, τα λελέκια
ο κάβουρας, οι κάβουρες / (ο κάβουρος, οι κάβουροι) / το καβούρι, τα καβούρια
ο κότσυφας, οι κότσυφες, οι κοτσύφοι / το κοτσύφι, τα κοτσύφια
ο σάλιαγκας, οι σάλιαγκες, οι σαλιάγκοι / τα σαλιάγκια. Και σάλιακας, σάλιαγκος, σαλιαγκός
ο τζίτζικας, οι τζίτζικες, οι τζιτζίκοι / το τζιτζίκι, τα τζιτζίκια
ο φλώρος, οι φλώροι / το φλώρι, τα φλώρια

↑

Διπλόμορφα[επεξεργασία]

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §608-613

Και στους δυο αριθμούς

γέρος - γέροντας, δράκος - δράκοντας

Αρσενικά

στον ενικό Αίας - Αίαντας, Άτλας - Άτλαντας, γίγας - γίγαντας, γόης - γόητας, ελέφας - ελέφαντας, Κάλχας - Κάλχαντας, κόμης - κόμητας, Οιδίπους - Οιδίποδας, χάρος - χάροντας
στον ενικό μόνο στην ονομαστική ενικού: έρως - έρωτας, Μίνως - Μίνωας

Θηλυκά

Άρτεμη - Αρτέμιδα {Άρτεμις}, δεσποινίς - δεσποινίδα, Θέμη - Θέμιδα {Θέμις}, Θέτη - Θέτιδα {Θέτις}

Ουδέτερα

το στήθος - στήθη, το στήθι - στήθια

Φωνητικά διπλόμορφα όπως ημέρα - μέρα, πράγμα - πράμα δεν έχουν διαφορές στην κλίση. Οι διαφορές στη σημασία και τη χρήση σχολιάζονται στα λήμματα.

↑

Διπλοκατάληκτα[επεξεργασία]

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, Διπλοκατάληχτα §614-618

Όλα τα ουσιαστικά που σχηματίζουν δύο πληθυντικούς (το ράφτης και τρείς!)

Σε πολλές περιπτώσεις διαφέρουν η σημασίες, το ύφος και η χρήση των τύπων των δύο πληθυντικών. Αυτά σχολιάζονται στα λήμματα.
Δύο πληθυντικοί
Αρσενικά:
-ες, -αδες

όπως το 'καθηγητής' -ές, -άδες και τα κοινού γένους όπως το 'βουλευτής'
όπως το 'πραματευτής' -ές, -άδες
όπως το 'αφέντης' -ες, -άδες
όπως το 'πατέρας' -ες, -άδες

-ες, -άδες, -ηδες

όπως το 'ράφτης' -ες, -άδες, -ηδες

-ες, -ηδες

όπως το 'αέρας' -ες, -ηδες
όπως το 'λαχειοπώλης' -ες, -ηδες
όπως το 'κανάγιας' -ιες, -ηδες
το Ερμής με πληθυντικούς οι Ερμές, και για το όνομα, Ερμήδες

↑

-ηδες, -αίοι

όπως το 'νοικοκύρης' -ηδες, -αίοι
ο φούρναρης, φουντάρηδες - φουρναραίοι
όπως το 'τσοπάνης' τσοπάνηδες -τσοπαναραίοι

επίσης

↑

και αρχαιόκλιτα όπως
όπως το 'Περικλής' -είς και στη δημοτική, -ήδες
μυς, οι μυς / μύες

Ανδρικά επώνυμα. Ο λαϊκότροπος πληθυντικός -αίοι ταιριάζει στα περισσότερα ανδρικά επώνυμα.

όπως το 'Γρίβας' -ηδες, -αίοι
όπως το 'Οικονόμου' -ηδες, -αίοι
όπως το 'Σαρρής' -ήδες, -αίοι
όπως το 'Παπαδόπουλος' -όπουλοι, -οπουλαίοι

Θηλυκά: (πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, Διπλοκατάληχτα §614-618)

με δύο πληθυντικούς:
- #αδερφή - Κατηγορία όπως το 'αδερφή' -ές, -άδες
- #γιαγιά - Κατηγορία όπως το 'γιαγιά' -ές, -άδες
- #νύφη - Κατηγορία όπως το 'νύφη' -ες, -άδες
  επίσης:
- #διάμετρος - Κατηγορία όπως το 'διάμετρος' με πληθυντικούς λόγιο και της δημοτικής
η δρυς, οι δρυς / δρύες