αἷμα

Αρχαία ελληνικά (grc)

Ετυμολογία

αἷμα: αβέβαιης ετυμολόγησης· ίσως < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *sai- (παχύρρευστο υγρό), ίσως συγγενές του αἰονάω (μουσκεύω)· ίσως < ΒΔ σημιτικό ḤYM [Keyser (2016) A Semitic Etymology for Greek αἷμα, doi: 10.2143/SE.58.0.3170093]

Ουσιαστικό

αἷμα ουδέτερο

1. το αίμα
2. στον πληθυντικό: ποταμός αίματος, πολύ αίμα
3. ο φόνος

   ὅμαιμον αἷμα (ο φόνος συγγενούς)

   ἐφ᾽ αἵματι φεύγειν (για να γλιτώσει δίκη για φόνο)

4. η καταγωγή, η εξ αίματος συγγένεια

   μητρὸς τῆς ἐμῆς ἐν αἵματι (συγγενής της μητέρας με εξ αίματος συγγένεια)

5. μεταγενέστερη έννοια: ό,τι μοιάζει με αίμα, π.χ. ο χυμός του σταφυλιού αλλά και το χρώμα που έβγαζαν από την άγχουσα (Anchusa tinctoria) και το χρησιμοποιούσαν μεταξύ άλλων και σαν ρουζ

Εκφράσεις

• οὐκ ἔχων αἷμα : που δεν έχει ψυχή, θάρρος, παλμό, ένταση, ο άτονος, ο λιγόψυχος

Πτώση	Ενικός	Πληθυντικός	Δυϊκός
Ονομαστική	αἷμα	αἵματα	αἵματε
Γενική	αἵματος	αἱμάτων	αἱμάτοιν
Δοτική	αἵματι	αἵμασι(ν)	αἱμάτοιν
Αιτιατική	αἷμα	αἵματα	αἵματε
Κλητική	αἷμα	αἵματα	αἵματε

Κλίση

• ο πληθυντικός σχετικά σπάνιος μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια. Κάποιοι παραθέτουν και τον δυικό (αἵματε αἱμάτοιν) που δεν είναι γνωστό αν χρησιμοποιείτο και δεν απαντά σε γνωστά κείμενα.

Συγγενικές λέξεις

• αἱμάς-άδος, το αίμα που κυλάει από πληγή
• αἱμάσσω και αἱμάττω και αἱματόω (τραυματίζω, σκοτώνω, αλλά και έχω κόκκινο χρώμα το πρώτο)
• αἱματάω (διψάω για αίμα)
• αἱματηρός, ά, όν
• αἱματία, ζωμός από αίμα, μέλας ζωμός
• αἱματίζω
• αἱματικός για ζώα
• αἱμάτινος,η,ον (από αίμα, αιματώδης)
• αἱματίς-ίδος (κόκκινο ρούχο)
• αἱματίτης-ου (όμοιος με αίμα αλλά και φλέβα και ο αιματίτης λίθος)
• αἱματόεις,εσσα, εν (ματωμένος, φονικός)
• αἱμακτός,ή,όν (αιμόφυρτος)

Σύνθετα

αἱμαγωγός αἱμακορίαι προσφορά αίματος σε τάφο ( + κορέννυμι) αἱματεκχυσία ( + ἐκχέω) αἱματηφόρος,ος,ον αἱματοειδής,ής,ές αἱματολοιχός,ή, όν ( + λείχω) αἱματοποσία αἱματοπώτης και -ώτης αἱματορρόφος,ος,ον αἱματόρρυτος,ος,ον (που ρέει αίμα) αἱματοσταγής,ής,ές αἱματοσφαγής,ής,ές αἱματύφυρτος,ος,ον αἱματοχάρμης, ης, ες ( + χαίρω) αἱματώδης,ης,ες ο αιματώδης αλλά αἱμώδης,ης,ες και η στομακάκη

αἱματωπός,ή,όν και αἱματώψ-ῶπος (ο και η) (όψη ή βλέμμα αιματώδες) αἱμοβαρής,ής,ές αἱμοβαφής,ής,ές αἱμοβόρος,ος,ον αἱμόδιψος,ος,ον αἱμομειξία αἱμορραγής,ής,ές και αἱμορραγέω και αἱμορραγία αἱμόρροος,ος,ον και αἱμορροέω και αἱμόρροια αἱμορροϊκός,ή,όν αἱμορροΐς-ίδος και αἱμορροΐδες με το νεοελληνική έννοια αἱμόρραντος,ος,ον (ραντισμένος με αίμα) αἱμόρρυτος, η, ον (από τον οποιο τρέχει αίμα) αἱμοφόρυκτος, ος, ον ( + φορύσσω , που είναι μολυσμένος με αίμα ή αιμόφυρτος) αἱμωδέω και αἱμωδιάω ( + ὀδούς, μουδιάζουν τα δόντια μου) και αἱμωδία ο πονόδοντος)