νοικοκύρης

Νέα ελληνικά (el)

↓ πτώσεις	ενικός		πληθυντικός
ονομαστική	ο	νοικοκύρης	οι	νοικοκύρηδες & νοικοκυραίοι
γενική	του	νοικοκύρη	των	νοικοκύρηδων & νοικοκυραίων
αιτιατική	τον	νοικοκύρη	τους	νοικοκύρηδες & νοικοκυραίους
κλητική		νοικοκύρη		νοικοκύρηδες & νοικοκυραίοι
Κατηγορία όπως «νοικοκύρης» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

Ετυμολογία

νοικοκύρης < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική νοικοκύρης < οἰκοκύρης με ανάπτυξη του [n] από τη συνεκφορά με το άρθρο στην αιτιατική [ton iko - toniko - to niko] < οἰκοκύριος (αρχαία ελληνική < οἶκος + κύριος)

Προφορά

ΔΦΑ : /ni.koˈci.ɾis/

Ουσιαστικό

νοικοκύρης αρσενικό

1. αυτός που έχει τη διαχείριση της οικονομικής μονάδας του οίκου

   ※  Σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε, πέτρα να μην ραγίσει,
   κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια χρόνια να ζήσει (Κάλαντα Χριστουγέννων)

   → δείτε και τις λέξεις  οικοδεσπότης, κύρης (ιδιωματικό)

2. αυτός που φροντίζει για τις εργασίες και την καθημερινή επιμέλεια του οίκου → δείτε τη λέξη  νοικοκυρά

   ⮡  είναι πολύ νοικοκύρης· τακτοποιεί τα ρούχα του, τα συρτάρια του

3. αυτός που αφοσιώνεται στην δουλειά για να φροντίσει την οικογένεια και το σπίτι του

   ⮡  ο γαμπρός μου είναι νοικοκύρης άνθρωπος· τίμιος κι εργατικός

   ※  Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης (Κλέφτικο δημοτικό τραγούδι)

4. άτομο ευκατάστατο που ανήκει στη μεσαία τάξη, που ενδιαφέρεται για τη σταθερότητα της ζωής του χωρίς αλλαγές

   ⮡ άνοιξε ένα μπαρ στο δρόμο μας, και ανησύχησαν οι νοικοκυραίοι: «θα μαζευτεί εδώ κάθε καρυδιάς καρύδι», είπαν

5. ιδιοκτήτης σπιτιού που το νοικιάζει

   ≈ συνώνυμα: σπιτονοικοκύρης

6. (παρωχημένο) ο προύχοντας (ιδίως στον πληθυντικό νοικοκυραίοι)

Σημειώσεις

• ο πληθυντικός -αίοι ήταν συνώνυμος με τον -ηδες, αλλά πιο λαϊκότροπος. Στο τέλος του 20ου αιώνα, πήρε χαρακτήρα πιο μειωτικό: άτομα βολεμένα, συμβιβασμένα

Συγγενικά

• νοικοκυρά
• νοικοκύρεμα
• νοικοκυρεμένος
• νοικοκυρεύομαι
• νοικοκυρεύω
• νοικοκυριό
• νοικοκυρίστικος
• νοικοκυρούλα
• νοικοκυροσύνη

Σύνθετα

• νοικοκυροκόριτσο
• νοικοκυρόπαιδο
• σπιτονοικοκύρης

Παροιμίες

• ο Θεός αγαπάει τον κλέφτη, αγαπάει και τον νοικοκύρη
• όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει όλος ο κόσμος
• φωνάζει ο κλέφτης να φοβηθεί ο νοικοκύρης

Μεταφράσεις

    νοικοκύρης

αγγλικά : head of household (en) γαλλικά : chef de famille (fr) γερμανικά : Hausherr (de), Hausmann (de), Hauswirt (de), Vermieter (de)

    αυτός που φροντίζει για τις εργασίες και την καθημερινή επιμέλεια του οίκου

αγγλικά : househusband (en)

    αυτός που αφοσιώνεται στην δουλειά για να φροντίσει την οικογένεια και το σπίτι του

αγγλικά : family man (en)

    ιδιοκτήτης σπιτιού που το νοικιάζει

αγγλικά : landlord (en) γαλλικά : propriétaire (fr)

Πηγές

• νοικοκύρης -  Κάτος, Γιώργος Β. (2016) Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής μας γλώσσας. Θεσσαλονίκη. online στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ,^1-2)

  Με πολλά παραδείγματα εκφράσεων.