ἕσπερος

Αρχαία ελληνικά (grc)

↓ πτώσεις	ενικός
ονομαστική	ὁ	ἕσπερος
γενική	τοῦ	ἑσπέρου
δοτική	τῷ	ἑσπέρῳ
αιτιατική	τὸν	ἕσπερον
κλητική ὦ!		ἕσπερε
2η κλίση, Κατηγορία 'θρίαμβος' όπως «θρίαμβος» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

Ετυμολογία 1

ἕσπερος < (κληρονομημένο) πρωτοελληνική *wésperos < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *wek⁽ʷ⁾speros. Συγγενή: λατινική vesper (εσπέρα), παλαιά εκκλησιαστική σλαβονική вєчєръ (večerŭ, εσπέρα).

Ουσιαστικό

ἕσπερος, -ου αρσενικό

1. η εσπέρα, το βράδυ, το σκοτάδι

   ※ 8ος αιώνας πκε ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, 1 (α. Ἀθηνᾶς παραίνεσις πρὸς Τηλέμαχον.), στίχ. 423

   οἱ δ᾽ εἰς ὀρχηστύν τε καὶ ἱμερόεσσαν ἀοιδὴν | τρεψάμενοι τέρποντο, μένον δ᾽ ἐπὶ ἕσπερον ἐλθεῖν. | τοῖσι δὲ τερπομένοισι μέλας ἐπὶ ἕσπερος ἦλθε· | δὴ τότε κακκείοντες ἔβαν οἶκόνδε ἕκαστος.

   Στο μεταξύ οι μνηστήρες παραδόθηκαν στο γλέντι· | με τον χορό ευφραίνονταν και το παθητικό τραγούδι, | πότε θα πέσει το σκοτάδι περιμένοντας. | Και μέσα στην ξεφάντωση πέφτει το βράδυ σκοτεινό και μαύρο· | τότε σηκώθηκαν να κοιμηθούν, καθένας τράβηξε στο σπίτι του.

   Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

   ※  6ος/5ος πκε αιώνας ⌘ Πίνδαρος^w, Ὀλυμπιονίκαις^w, 10 (11). Ἁγησιδἀμῳ Λοκρῷ Ἐπιζεφυρίῳ παιδὶ πύκτῃ, 73

   μᾶκος δὲ Νικεὺς ἔδικε πέτρῳ χέρα κυκλώσαις | ὑπὲρ ἁπάντων, καὶ συμμαχία θόρυβον | παραίθυξε μέγαν· ἐν δ᾽ ἕσπερον | ἔφλεξεν εὐώπιδος | σελάνας ἐρατὸν φάος.

   και στριφογύρισε ο Νικέας με το χέρι του τον πέτρινο τον δίσκο | και ρίχνοντάς τον πέρασε όλους τους άλλους· αλαλαγμό | μεγάλο σήκωσαν οι σύντροφοί του· και η σελήνη | ομορφοπρόσωπη με την εράσμια λάμψη της | φώτισε την εσπέρα.

   Μετάφραση (2004): Ιωάννης Οικονομίδης, Αθήνα: Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων @greek‑language.gr

2. (αστρονομία) «ἕσπερος ἀστήρ» ο πλανήτης Αφροδίτη, ο Αποσπερίτης

   ※ 8ος αιώνας πκε ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 22 (Χ. Ἕκτορος ἀναίρεσις.), στίχ. 318

   οἷος δ’ ἀστὴρ εἶσι μετ’ ἀστράσι νυκτὸς ἀμολγῷ | ἕσπερος, ὃς κάλλιστος ἐν οὐρανῷ ἵσταται ἀστήρ, | ὣς αἰχμῆς ἀπέλαμπ’ εὐήκεος, ἣν ἄρ’ Ἀχιλλεὺς | πάλλεν δεξιτερῇ φρονέων κακὸν Ἕκτορι δίῳ, | εἰσορόων χρόα καλόν, ὅπῃ εἴξειε μάλιστα.

   και όπως μες στ᾽ άστρα προχωρεί λαμπρός ο αποσπερίτης, | που είναι τ᾽ ωραιότερο μες στ᾽ ουρανού τ᾽ αστέρια | τόσον η λόγχη έλαμπε, που στο δεξί του εκείνος | ετίναξε κακόγνωμα στον Έκτορα τον θείον | κοιτώντας ξέσκεπον να εβρεί το τρυφερό του σώμα.

   Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, 5, 1129b

   καὶ διὰ τοῦτο πολλάκις κρατίστη τῶν ἀρετῶν εἶναι δοκεῖ ἡ δικαιοσύνη, καὶ οὔθ᾽ ἕσπερος οὔθ᾽ ἑῷος οὕτω θαυμαστός· καὶ παροιμιαζόμενοί φαμεν «ἐν δὲ δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσ᾽ ἀρετὴ ἔνι.»

   Αυτός είναι και ο λόγος που η δικαιοσύνη συχνά θεωρείται ως η πιο μεγάλη αρετή, και «ούτε ο αποσπερίτης ούτε το άστρο της αυγής δεν είναι τόσο λαμπερά και θαυμαστά»· μιλώντας επίσης παροιμιακά λέμε «η δικαιοσύνη κλείνει μέσα της όλες μαζί τις αρετές».

   Μετάφραση (2006): Δημήτριος Λυπουρλής, Θεσσαλονίκη:Ζήτρος @greek‑language.gr

Ετυμολογία 2

ἕσπερος < (επιθετικοποιημένο)

γένη →	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
↓ πτώσεις	ενικός
ονομαστική	ὁ	ἕσπερος	ἡ	ἑσπέρᾱ & ἕσπερος	τὸ	ἕσπερον
γενική	τοῦ	ἑσπέρου	τῆς	ἑσπέρᾱς & ἑσπέρου	τοῦ	ἑσπέρου
δοτική	τῷ	ἑσπέρῳ	τῇ	ἑσπέρᾳ & ἑσπέρῳ	τῷ	ἑσπέρῳ
αιτιατική	τὸν	ἕσπερον	τὴν	ἑσπέρᾱν & ἕσπερον	τὸ	ἕσπερον
κλητική ὦ!		ἕσπερε		ἑσπέρᾱ & ἕσπερε		ἕσπερον
↓ πτώσεις	πληθυντικός
ονομαστική	οἱ	ἕσπεροι	αἱ	ἕσπεραι & ἕσπεροι	τὰ	ἕσπερᾰ
γενική	τῶν	ἑσπέρων	τῶν	ἑσπέρων & ἑσπέρων	τῶν	ἑσπέρων
δοτική	τοῖς	ἑσπέροις	ταῖς	ἑσπέραις & ἑσπέροις	τοῖς	ἑσπέροις
αιτιατική	τοὺς	ἑσπέρους	τὰς	ἑσπέρᾱς & ἑσπέρους	τὰ	ἕσπερᾰ
κλητική ὦ!		ἕσπεροι		ἕσπεραι & ἕσπεροι		ἕσπερᾰ
	δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ	τὼ	ἑσπέρω	τὼ	ἑσπέρᾱ & ἑσπέρω	τὼ	ἑσπέρω
γεν-δοτ	τοῖν	ἑσπέροιν	τοῖν	ἑσπέραιν & ἑσπέροιν	τοῖν	ἑσπέροιν
Ο τύπος του θηλυκού σε -ος, λιγότερο συνηθισμένος.
2η&1η κλίση, Κατηγορία 'δίκαιος' όπως «δίκαιος» - Παράρτημα:Επίθετα & Μετοχές

Επίθετο

ἕσπερος, -ος ή -ᾱ, -ον

1. εσπερινός, βραδινός

   ※  6ος/5ος πκε αιώνας ⌘ Πίνδαρος^w, Πυθιονίκαις, 3. Ἱέρωνι Συρακοσίῳ (κέλητι), 19

   καὶ φέροισα σπέρμα θεοῦ καθαρόν | οὐκ ἔμειν᾽ ἐλθεῖν τράπεζαν νυμφίαν, | οὐδὲ παμφώνων ἰαχὰν ὑμεναίων, ἅλικες | οἷα παρθένοι φιλέοισιν ἑταῖραι | ἑσπερίαις ὑποκουρίζεσθ᾽ ἀοιδαῖς· ἀλλά τοι | ἤρατο τῶν ἀπεόντων· οἷα καὶ πολλοὶ πάθον.

   Και φέρνοντας στα σπλάχνα της του θεού το αμόλυντο σπέρμα, | δεν εκαρτέρεψε να ᾽ρθει στο νυφικό τραπέζι | ούτε των υμεναίων την πολύφωνη ιαχή ν᾽ ακούσει | που οι συνομήλικες οι φίλες της παρθένες | προς το βραδάκι, κατά το έθιμο, τους γλυκοτραγουδούνε. | Αλλά κάποιον που μακριά της ήταν ερωτεύθη— | αυτό το παθαίνουνε πολλοί.

   Μετάφραση (1994): Ιωάννης Οικονομίδης, Ηράκλειο: Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη @greek‑language.gr

2. δυτικός, που βρίσκεται προς τα δυτικά

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Σοφοκλῆς, Αἴας, στίχ. v874

   [ημιχοριον Α] τί οὖν δή;
   [ημιχοριον Β] πᾶν ἐστίβηται πλευρὸν ἕσπερον νεῶν.

   [ημιχοριον Α] Λοιπόν τί τρέχει;
   [ημιχοριον Β] Όλη τη δυτική πλευρά στο αραξοβόλι την ψάξαμε βήμα προς βήμα.

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Σοφοκλῆς, Αἴας, στίχ. 22

3. (μεταφορικά) σκοτεινός

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Σοφοκλῆς, Οἰδίπους Τύραννος, στίχ. 177

   ἄλλον δ᾽ ἂν ἄλ- | λῳ προσίδοις ἅπερ εὔπτερον ὄρνιν | κρεῖσσον ἀμαιμακέτου πυρὸς ὄρμενον | ἀκτὰν πρὸς ἑσπέρου θεοῦ·

   Κοίτα να δεις, ένας πάνω στον άλλο, κοπαδιαστά, | σαν τα πουλιά χαμοπετούν, σαν την αχόρταγη φωτιά | ορμούν στου σκοτεινού θεού το περιγιάλι.

   Μετάφραση (2000): Κ. Χ. Μύρης, Αθήνα: ΟΕΔΒ @greek‑language.gr

   ΣτΕ: εννοείται ο Άδης, ο θεός της δύσης.

Απόγονοι

ἕσπερος (αρχαία ελληνικά)

• ⇒ αρχαία ελληνικά: ἑσπέρα (μέσω της φράσης «ἑσπέρᾱ ὥρᾱ»)
  • ⇒ νέα ελληνικά: εσπέρα, εσπέρας

Πηγές

• ἕσπερος - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ἕσπερος - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.