Παράρτημα:τελικό ν (νέα ελληνικά)
Παρακαλούμε συμπληρώστε, τεκμηριώστε το λήμμα και βγάλτε αυτή την ετικέτα εάν θεωρείτε ότι το λήμμα ανταποκρίνεται στα κριτήρια του Βικιλεξικού. ‑‑Sarri.greek ♫ | 08:17, 20 Δεκεμβρίου 2022 (UTC). |
Γλώσσα: Νέα ελληνικά » Παράρτημα:Γραμματική » το τελικό ν |
Το τελικό νι
- Η προφορά σημειώνεται με σύμβολα του ΔΦΑ όπως στο Παράρτημα:Προφορά/νέα ελληνικά
- Η προφορά ποικίλει από ομιλητή σε ομιλητή ή ανάλογα με το ύφος: το [n] μπορεί να προφέρεται, να μην προφέρεται, ή να αλλάζει προφορά.
Το τελικό ν σε πτώσεις άρθρων, αντωνυμιών και σε μόρια.
Κανόνες[επεξεργασία]
Παλιότερα, γραφόταν πάντα. Σύμφωνα με Γραμματικές του τέλους του 20ού αιώνα:
1) Όταν ακολουθεί ⟨ β δ θ φ χ λ ρ σ ζ γ μ ν ⟩ [v ð θ x/ç l/ʎ ɾ s z ɣ/ʝ m n/ɲ] αλλά όχι ⟨ γκ μπ ντ ⟩
1α) Δεν το γράφουμε, ούτε το προφέρουμε στα εξής:
- τη, στη (αιτιατική ενικού θηλυκού οριστικού άρθρου)
- αυτή, τη (αιτιατική ενικού θηλυκού προσωπικής αντωνυμίας)
- δε, μη (αρνητικά μόρια)
- σα (μόριο) Σε ορισμένες Γραμματικές σημειώνεται ότι διατηρείται πάντα σαν.
- π.χ. αιτιατική ενικού: τη [ti] βίδα, δάδα, θεία, φωτιά, χαρά/χήρα, λίρα/λιακάδα, ρόδα, σόδα, ζήλια, γόμα/γιάλα, μάνα, νότα/νιόπαντρη
1β) Το γράφουμε (συνήθως), αλλά δεν το προφέρουμε στα εξής:
- τον, στον, έναν (αιτιατική ενικού αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου)
- αυτόν, τον (αιτιατική ενικού αρσενικού προσωπικής αντωνυμίας)
- π.χ. αιτιατική ενικού: τον [to] Βασίλη, Δημήτρη, Θανάση, Φάνη, Χρήστο/Χερεφώντα, Λίνο/Λιάκο, Ράκη, Σάκη, Ζώτο, Γρηγόρη/Γιώργο, Μάνο, Νίκο/Νιόνιο
- τον [to] βαθμό, δίσκο, θείο, φακό, χαβά/χειμώνα, λαγό/λιαστό, ράφτη, σάκο, ζυγό, γάιδαρο/γείτονα, μάγειρα, νου/νιόπαντρο, γκρεμό/γκιόνη, Μπάμπη, Ντίνο
Το γράφουμε ιδίως αν υπάρχει περίπτωση σύγυχσης με το ουδέτερο: το βασικό - τον βασικό
2) Όταν ακολουθεί φωνήεν [a e i o u] ή τα σύμφωνα ⟨ κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ ⟩ [ k/c p t ɡ/ɟ b d t͡s d͡z ks ps ]
Το γράφουμε και το προφέρουμε για το αρσενικό
- π.χ. αιτιατική ενικού: τον [ton] Αλέκο, Ευτύχη, Ίωνα, Ορέστη, ουρανίσκο
- Αν ακολουθεί σύμφωνο, με τις αλλαγές #Προφοράς για κάθε περίπτωση
- τον [ton] Κώστα, Πέτρο, Τάσο, Γκάλη/Γκέκα, Μπάμπη, Ντίνο, τσίρο, τζίρο, Ξενοφώντα, ψαρά
Το γράφουμε και το προφέρουμε για το θηλυκό
- π.χ. αιτιατική ενικού: την [tin] αρετή, ευτυχία, ίωση, ομορφιά, Ουρανία,
- Αν ακολουθεί σύμφωνο, με τις αλλαγές #Προφοράς για κάθε περίπτωση
- την [tin] κυρία, πείρα, τελετή, τσίχλα, τζαμαρία, ξύστρα, ψείρα
- Ειδικότερα, όταν ακολουθεί ⟨ γκ, μπ, ντ, τσ, τζ ⟩ [ ɡ/ɟ b d d͡z] σε ξένες ή ξενικές λέξεις
- π.χ. αιτιατική ενικού: ΕΚΚΡΕΜΟΤΗΤΑ (Χρειάζεται τεκμηρίωση…) τη [ti] γκάμα/γκέλα, μπόρα, ντάμα, τζαζ
- Ειδικότερα, όταν ακολουθεί ⟨ γκ, μπ, ντ, τσ, τζ ⟩ [ ɡ/ɟ b d d͡z] σε ξένες ή ξενικές λέξεις
Προφορά[επεξεργασία]
- Η προφορά σημειώνεται με σύμβολα του ΔΦΑ όπως στο Παράρτημα:Προφορά/νέα ελληνικά
- Η προφορά ποικίλει από ομιλητή σε ομιλητή ή ανάλογα με το ύφος: το [n] μπορεί να προφέρεται, να μην προφέρεται, ή να αλλάζει προφορά.
Συνήθως, για τους περισσότερους ομιλητές η προφορά του τελικού ν πριν από σύμφωνα διαμορφώνεται ως εξής:
Σημείωση: Από το τέλος του 20ού αιώνα και μετά, γενικεύεται ή είναι πολύ συχνότερη η τάση για αποερρινικοποίηση, ιδίως σε μη τυπικό ή γρήγορο λόγο. Η ηχηροποίηση του επόμενου άηχου συμφώνου διατηρείται, όπου αυτή συμβαίνει.
- Π.χ. tom‿bzaˈɾa > to‿bzaˈɾa (έχει ήδη ηχηροποιηθεί το [ps] > [bz])
Παλιότερα, το τελικό ν προφερόταν. (Χρειάζεται τεκμηρίωση…). Στην καθαρεύουσα, δε γινόταν ηχηροποίηση. (Χρειάζεται τεκμηρίωση…) (όπως ακούμε σε παλιές ηχογραφήσεις θεατρικών έργων ή απαγγελιών).
> | π.χ. | γράφεται | συνήθως προφέρεται (σύμβολα ΔΦΑ) |
σε μη τυπικό ή γρήγορο λόγο | |
---|---|---|---|---|---|
...n k | > | ...ŋ ɡ | τον κόσμο την καμήλα |
toŋ‿ˈɡozmo tiŋ‿ɡaˈmila |
όπως + ɡ τη γκαμήλα ti‿ɡaˈmila |
...n ɡ | > | ...ŋ ɡ > ∅ ɡ | την γκαμήλα > τη γκαμήλα | tiŋ‿ɡaˈmila > ti‿ɡaˈmila | |
...n ks | > | ...ŋ ɡz | την ξύστρα δεν ξέρω |
tiŋ‿ˈɡzistɾa ˈðen‿ˈɡzeɾo |
> ti‿ˈɡzistɾa > ˈðe‿ˈɡzeɾo |
...n c | > | ...ŋ ɟ | την κιμωλία | tiŋ‿ɟimoˈlia | > ti‿ɟimoˈlia |
...n ɟ | > | ...n ɟ > ∅ ɟ | το(ν) γκιόνη | ton‿ˈɟoni > to‿ˈɟoni | |
...n p | > | ...m b | την πόρτα | tim‿ˈboɾta | > ti‿ˈboɾta |
...n b | > | ...m b > ∅ b | την μπόρα > τη μπόρα | tim‿ˈboɾa > ti‿ˈboɾa | |
τον μπαμπά | tom‿baˈba > to‿baˈba | ||||
δεν μπορώ > δε μπορώ | ˈðem‿boˈro / ðe‿mboˈro > ˈðe‿boˈro | ||||
...n ps | > | ...m bz | τον ψαρά | tom‿bzaˈɾa | > to‿bzaˈɾa |
...n pç | > | ...m bʝ | η πιέτα, την πιέτα | i‿ˈpçeta tim‿ˈbʝeta | > ti‿ˈbʝeta |
...n t | > | ...n d | την Τήνο | tin‿ˈdino | > ti‿ˈdino |
...n d | > | ...∅ d | τη ντύνω | ti‿ˈdino | |
...n t͡s | > | ...n d͡z | την τσίχλα | tin‿ˈd͡zixla | |
...n d͡z | > | ...n d͡z > ∅ d͡z | την τζαμαρία > τη τζαμαρία | ti‿d͡zmaˈɾia > ti‿d͡zmaˈɾia | |
...n f | > | ...ɱ f | τον Φίλη | toɱ‿ˈfili | > to‿ˈfili |
Πηγές[επεξεργασία]
- §1.3.1 & §1.3.3.1@books.google - Holton, David. Peter Mackridge & Irene Philippaki-Warburton, revised by Vassilios Spyropoulos. Greek: A Comprehensive Grammar of the Modern Language. Routledge, 22012. (ed.1:1997)
- Mackridge, Peter (1985) The Modern Greek Language: A Descriptive Analysis of Standard Modern Greek. Oxford University Press.
- Mackridge, Peter (1990) Η νεοελληνική γλώσσα. Περιγραφική ανάλυση της νεοελληνικής κοινής. Μετάφραση (από τα αγγλικά, 1985): Κώστας Ν. Πετρόπουλος. Εκδόσεις Πατάκη.
- σχολική γραμματική Δημοτικού (Φιλιππάκη-Warburton)
- σχολική γραμματική Γυμνασίου (Χατζησαββίδης)