φασισμός

Το ρωμαϊκό "fascio littorio".

Ο φασισμός είναι ριζοσπαστικἠ αυταρχική εθνικιστική πολιτική ιδεολογία και μαζικό κίνημα που έχει ως στόχο να θέσει το έθνος, το οποίο ορίζει βάσει αποκλειστικών βιολογικών, πολιτισμικών ή/και ιστορικών συνθηκών, υπεράνω κάθε άλλης αξίας και να δημιουργήσει μια κινητοποιημένη εθνική κοινότητα.

Η έννοια της λέξης "φασισμός" σήμερα χρησιμοποιείται πολλές φορές για να χαρακτηρίσει πρόσωπα, θεσμούς ή καταστάσεις που μπορεί να μην έχουν καμιά σχέση με την αρχική έννοια του όρου. Το ουσιαστικό "φασισμός" και το επίθετο "φασίστας" χρησιμοποιούνται σήμερα πολλές φορές, εκτός από τον αρχικό ορισμό )την εθνικιστική και φυλετική πολιτική ιδεολογία που πρωτοεμφανίζεται στην Ιταλία του Μουσολίνι και αναπτύσσεται από τους Γερμανούς Ναζιστές και άλλους και που προτείνει έναν απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης, από έναν συγκεκριμένο Αρχηγό, που θα συνενώσει όλες τις τάξεις σε ένα Έθνος, που μάλιστα είναι το ανώτερο έθνος και έχει προορισμό να κυριαρχήσει στα άλλα, "κατώτερα" έθνη και φυλές), και σε μια πολύ ευρύτερη έννοια, προσδιορίζοντας ως "φασισμό" γενικά κάθε άδικη, αντιδημοκρατική και βίαιη πράξη, ιδεολογία, συναίσθημα, συνήθεια στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας, της οικογένειας, και των σχέσεων. Η υπερβολική χρήση αυτού του δεύτερου ορισμού έχει εν μέρει υποκαταστήσει τον αρχικό ορισμό (ότι φασισμός είναι μόνο η ονομασία του κινήματος του Μουσολίνι).

Ετυμολογία

Ο όρος φασισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη Fascismo που ετυμολογείται από την λατινική «fasces» (φάσκες, ενικός: fascis, ιταλικά fascio :φάσιο) που ονομάζονταν συγκεκριμένο αρχαίο ρωμαϊκό έμβλημα εξουσίας, που απεικόνιζε «ράβδους δεμένες γύρω από έναν πέλεκυ».
Η λέξη παραπέμπει στους «littores» (λιτόρες) που ήταν ένα είδος ομάδων σωματοφυλάκων των γερουσιαστών της αρχαίας Ρώμης οι οποίοι διακρίνονταν από μια ράβδο που κρατούσαν και η οποία ήταν το σύμβολο της εξουσίας τους. Οι fasces ήταν στην αρχαία Ρώμη σύμβολο της εξουσίας των δικαστών και συμβόλιζαν την «ισχύ δια της ενώσεως»: μια μόνο ράβδος σπάζει εύκολα, ενώ μια δέσμη πολύ δύσκολα. Οι ράβδοι δεμένες γύρω από έναν διπλό πέλεκυ που έγινε το σύμβολο του φασισμού. Η αντιστοιχία με τους φασιστές της δεκαετίας του '20 βρίσκεται στο ότι οι πρώτες ομάδες φασιστών που σχηματίστηκαν στην Ιταλία ονομάστηκαν «fascio di combattimento», δηλαδή ομάδες-δέσμες μάχης.

Γέννηση του φασισμού

Ο φασισμός γεννήθηκε μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ιταλία από τον Μπενίτο Μουσολίνι το 1919 χωρίς ακόμα ν΄ αποτελεί δόγμα ή να προσδιορίζει κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Μελέτη του φασισμού

Το κίνημα του φασισμού μελετήθηκε από πολλούς ξένους ερευνητές μεταξύ των οποίων οι πιο γνωστοί είναι ο Ρόμπερτ Πάξτον (Robert Paxton) και ο Εμίλιο Τζεντίλε. Από τους πιο έγκυρους Έλληνες μελετητές του φαινομένου θεωρείται ακόμη ο Νίκος Πουλαντζάς.

Ταυτισμένος με τη νεωτερικότητα του μεσοπολέμου (βλ. Ε.Τζεντίλε "φασισμός και νεωτερικότητα"), από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο φασισμός είναι στιγματισμένος και πολύ λίγες πολιτικές ομάδες τα τελευταία 60 χρόνια τόλμησαν να ταυτιστούν ανοιχτά μαζί του.

Σε αντίθεση με άλλες ιδεολογίες, ο φασισμός δεν ανέπτυξε ποτέ πλήρες δόγμα ή πολιτική θεωρία και, κυρίως, δεν γράφτηκαν οποιαδήποτε σημαντικά πολιτικά κείμενα από φασιστική σκοπιά μετά το 1945. Έτσι, σχεδόν όλα τα κείμενα πάνω στο θέμα της φασιστικής ιδεολογίας έχουν γραφτεί από μη φασίστες και αντιφασίστες συγγραφείς, και έτσι είναι συχνά δύσκολο να καθορίσει κανείς τη θέση του φασισμού πάνω σε διάφορα σημαντικά θέματα. Η λέξη "φασίστας" χρησιμοποιείται συνήθως με αρνητική σημασία, συχνά ως μια ετικέτα για επίκριση μιας αντίθετης άποψης, υποδηλώνοντας απολυταρχισμό και αντιδημοκρατική αντίληψη.

Ιστορική κριτική και συμπεράσματα απο την εμφάνιση και δράση αυτού του φαινομένου.

Τι είναι λοιπόν ο Φασισμός Με μια φράση: Ο Φασισμός είναι η εξουσία των ίδιων των Τραπεζιτών. Είναι η οργάνωση και η μεθόδευση της τρομοκρατικής καταπίεσης των εργαζομένων. Ο Φασισμός όχι μόνο δεν είναι εχθρός της πλουτοκρατίας, των καρτέλ, του βιομηχανικού, εμπορικού, ναυτιλιακού, τραπεζικού, ξενοδοχειακού κεφαλαίου αλλά απεναντίας, διασφαλίζει την συνέχιση της κυριαρχίας τους με τη βία όταν αυτό δεν είναι δυνατό να συνεχιστεί “δημοκρατικά” και ομαλά. Ο Φασισμός εξαλείφει τα υπολείμματα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και αναδεικνύει την ανοιχτή βία σε κυβερνητικό σύστημα. Ο Φασισμός αυτοκηρύσσεται σαν ο μοναδικός εκπρόσωπος όλων των στρωμάτων του πληθυσμού: του βιομήχανου και του εργάτη, του εκατομμυριούχου και του άνεργου, του μεγαλοκτηματία και του φτωχού αγρότη, του μεγαλοεισοδηματία και του μικροεπαγγελματία. Κάνει σαν να υπερασπίζεται τα συμφέροντα όλων των στρωμάτων, τα συμφέροντα του Έθνους! Ο Φασισμός που εμφανίζεται μπροστά στο Λαό με το προσωπείο του ευεργέτη, πετάει ένα θλιβερό ξεροκόμματο στις πεινασμένες και εξαθλιωμένες οικογένειες. Υπόσχεται στη γυναίκα ένα ευτυχισμένο σπιτικό αλλά από την άλλη μεριά την σπρώχνει όσο κανένα άλλο καθεστώς στο δρόμο της πορνείας. Ο φασισμός δεν είναι μόνο εθνικισμός των αφεντικών αλλά και κτηνώδεις Σωβινισμός.

Η άνοδος του Φασισμού στην εξουσία δεν είναι μια απλή αλλαγή, μια απλή αντικατάσταση μιας αστικής δημοκρατικής κυβέρνησης από μια άλλη. Είναι η αλλαγή της μορφής διακυβέρνησης. Από την κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία στην ανοιχτή τρομοκρατική δικτατορία. Ο Φασισμός δεν φτάνει στην εξουσία ομαλά και απλά μια ημέρα εκλογών. Φτάνει στην εξουσία συνήθως μετά από αμοιβαίο, πολλές φορές σκληρό αγώνα ανάμεσα στον ίδιο και τα αστικά κόμματα τα οποία, έχοντας ήδη πάρει μια σειρά σκληρά αντιλαικά και αντιδραστικά μέτρα, προετοιμάζουν και βοηθούν άμεσα τον ερχομό του στην εξουσία. Αυτό συμβαίνει αντικειμενικά. Σ’ αυτήν την κατάσταση η αντιφασιστική ρητορική των θεσμικών συντηρητικών εκφραστών του συστήματος εξουσίας (κυβερνητικά κόμματα, Εκκλησία), όχι μόνο δεν εμποδίζει την άνοδο του Φασισμού αλλά την επιταχύνει κιόλας.

Στην εσωτερική πολιτική, είναι το σύστημα διακυβέρνησης της πολιτικής αλητείας. Το σύστημα της ενοχοποίησης και της τρομοκρατίας των τραμπούκων σε βάρος των εργαζομένων, των νέων, της διανόησης. Ο Φασισμός δεν είναι μια εξουσία πάνω από τους πλούσιους και τους φτωχούς ούτε και η εξουσία των κουρελήδων πάνω στους τραπεζίτες. Είναι η εξουσία των ίδιων των Τραπεζιτών. Είναι η οργάνωση και η μεθόδευση της τρομοκρατικής καταπίεσης των εργαζομένων.

Στην εξωτερική πολιτική, ο Φασισμός στέκεται με επιθετική διάθεση απέναντι σε όλους τους λαούς. Είναι Σωβινισμός στην πιο ακραία και βάρβαρη μορφή του που καλλιεργεί το μίσος απέναντι σε άλλους λαούς.

Από πού πηγάζει όμως η επιρροή του Φασισμού στο Λαό? Ο Φασισμός καταφέρνει να κερδίζει τμήματα του λαού επειδή με δημαγωγικό τρόπο επικαλείται τις πιο επείγουσες ανάγκες του. Πλησιάζει το λαό με μια εκλεπτυσμένη αντισυστημική δημαγωγία, εκμεταλλεύεται την οργή και το βαθύ μίσος που τρέφει ο λαός απέναντι στην ληστρική αστική τάξη, ενάντια στις τράπεζες, τους μεγιστάνες του πλούτου και τα κόμματά τους και ρίχνει συνθήματα που στις δοσμένες συνθήκες είναι τα πιο δελεαστικά για το πολιτικά ανώριμο κομμάτι του λαού. Υποδαυλίζει και μεγενθύνει τις πιο βαθιά ριζωμένες μέσα στο λαό προλήψεις. Εκμεταλλεύεται τα πιο αγνά λαικά αισθήματα για δικαιοσύνη και Εθνική υπερηφάνεια. Εντυπωσιάζει με την ορμητικότητα και την δυναμικότητα που επιτίθεται. Με τον κυνισμό και την εξαπάτηση εκμεταλλεύεται την απόγνωση, την απελπισία, την ανασφάλεια, την ανεργία, την αβεβαιότητα για το αύριο, το πληγωμένο Εθνικό αίσθημα και παρασέρνει μικρομεσαίους που καταστρέφονται, νέους που ήδη νιώθουν άχρηστοι και απελπισμένους εργάτες και αγρότες στην κοινωνική και σωβινιστική δημαγωγία του. Παρουσιάζεται κοινωνικά ευαίσθητος, κοντά στον άπορο και τον αδύναμο, παρέχοντας του με καμπάνιες που εμφανίζει ως κοινωνική δράση, ελεημοσύνη με ρούχα και τρόφιμα άλλων.

Ο Φασισμός δεν παγιδεύει τη νεολαία μόνο με τον στρατιωτικό ρομαντισμό που αποπνέει. Με την ιδεολογική προπαγάνδα αποσκοπεί να τους ποτίσει με την πίστη ότι είναι πράγματι πρόθυμος να δώσει μια καλύτερη ζωή στη νεολαία. Υπόσχεται στους νέους και στους ήδη εργαζόμενους “νόμιμη απασχόληση και δίκαιο μισθό” και την ίδια στιγμή τους παραδίδει με όρους σκλαβιάς στα αφεντικά υποχρεώνοντάς τους να δεχτούν ένα πιο χαμηλό, πιο άθλιο επίπεδο ζωής. Αντικαθιστά εξαθλιωμένους αλλοδαπούς με ντόπιους σκλάβους χωρίς καλύτερη αμοιβή αλλά “νόμιμη”, χωρίς δικαιώματα αλλά για ένα κομμάτι ψωμί. Στις ίδιες επιχειρήσεις και τόπους δουλειάς, που μετατρέπονται για το σύγχρονο εργαζόμενο σε στρατόπεδα, στα οποία κυριαρχεί η βάρβαρη πειθαρχία και η αχαλίνωτη αυθαιρεσία του κεφαλαίου.

Είναι χαρακτηριστικό πως οι Γερμανοί φασίστες δεν δίστασαν να παριστάνουν τους “σοσιαλιστές” μπροστά στο λαό και να παρουσιάσουν τον ερχομό τους στην εξουσία σαν “Επανάσταση“ εκμεταλλευόμενοι την θέληση του Γερμανικού λαού για κοινωνική πρόοδο και αποκατάσταση της Εθνικής του υπερηφάνειας που είχε καταρρακωθεί με τη συνθήκη των Βερσαλλιών. Ο Φασισμός παραδίνει το λαό στο έλεος των πιο διεφθαρμένων, των πιο πουλημένων, των πιο εγκληματικών στοιχείων, όμως, μπροστά στο λαό, παρουσιάζεται με το αίτημα για μια δίκαιη, έντιμη και πατριωτική διακυβέρνηση…

Πηγές

• Ρόμπερτ Παξτον, Η ανατομία του Φασισμού
• Εμίλιο Τζεντίλε, Φασισμός, ιστορία και ερμηνεία
• GEORGI DIMITROV, "ΦΑΣΙΣΜΟΣ"