φασισμός

Ο φασισμός είναι πολιτική ιδεολογία και μαζικό κίνημα που έχει ως στόχο να θέσει το έθνος, το οποίο ορίζει βάσει αποκλειστικών βιολογικών, πολιτισμικών ή/και ιστορικών συνθηκών, υπεράνω κάθε άλλης αξίας και να δημιουργήσει μια κινητοποιημένη εθνική κοινότητα.

Ο όρος φασισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη fascio (φάσκιο) που με τη σειρά της ετυμολογείται από το λατινικό «fasces» (φασκές) και σημαίνει «ράβδοι δεμένες μαζί με έναν πέλεκυ». Η λέξη παραπέμπει στους «littores» (λιτόρες) που ήταν ένα είδος ομάδων σωματοφυλάκων των γερουσιαστών της αρχαίας Ρώμης οι οποίοι διακρίνονταν από μια ράβδο που κρατούσαν και η οποία ήταν το σύμβολο της εξουσίας τους. Οι fasces ήταν στην αρχαία Ρώμη σύμβολο της εξουσίας των δικαστών και συμβόλιζαν την «ισχύ δια της ενώσεως»: μια μόνο ράβδος σπάζει εύκολα, ενώ μια δέσμη πολύ δύσκολα. Οι ράβδοι δεμένες γύρω από έναν διπλό πέλεκυ που έγινε το σύμβολο του φασισμού. Η αντιστοιχία με τους φασίστες της δεκαετίας του '20 βρίσκεται στο ότι οι πρώτες ομάδες φασιστών που σχηματίστηκαν στην Ιταλία ονομάστηκαν «fascio di combattimento», δηλαδή ομάδες-δέσμες μάχης.

Γέννηση του φασισμού

Ο φασισμός γεννήθηκε μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ιταλία από τον Μπενίτο Μουσολίνι αν και οι ρίζες του μπορούν να εντοπιστούν πολύ νωρίτερα (19ος αιώνας, φουτουριστές).

Έχοντας τον ρόλο του όπλου καταπολέμησης του ανερχόμενου τότε κομμουνισμού αλλά έχοντας, παράλληλα, και δική του ιδεολογία καθώς και κοινωνική βάση, ο φασισμός γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες τόσο ως κίνημα και πρακτική όσο και ως ιδεολογία.

Ιδεολογία του φασισμού

Στον φασισμό αποδίδονται ποικίλα χαρακτηριστικά από διάφορους ακαδημαϊκούς, αλλά τα ακόλουθα θεωρούνται, κατά γενική παραδοχή, αναπόσπαστα στοιχεία: εθνικισμός, απολυταρχία, μιλιταρισμός, κορπορατισμός, αντιφιλελευθερισμός και αντικομουνισμός (βλ. επίσης το άρθρο φασισμός και ιδεολογία).

Μελέτη του φασισμού

Το κίνημα του φασισμού μελετήθηκε από πολλούς ξένους ερευνητές μεταξύ των οποίων οι πιο γνωστοί είναι ο Ρόμπερτ Πάξτον (Robert Paxton) και ο Εμίλιο Τζεντίλε. Από τους πιο έγκυρους Έλληνες μελετητές του φαινομένου θεωρείται ακόμη ο Νίκος Πουλαντζάς.

Ταυτισμένος με τη νεωτερικότητα του μεσοπολέμου (βλ. Ε.Τζεντίλε "φασισμός και νεωτερικότητα"), από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο φασισμός είναι στιγματισμένος και πολύ λίγες πολιτικές ομάδες τα τελευταία 60 χρόνια τόλμησαν να ταυτιστούν ανοιχτά μαζί του.

Σε αντίθεση με άλλες ιδεολογίες, ο φασισμός δεν ανέπτυξε ποτέ πλήρες δόγμα ή πολιτική θεωρία και, κυρίως, δεν γράφτηκαν οποιαδήποτε σημαντικά πολιτικά κείμενα από φασιστική σκοπιά μετά το 1945. Έτσι, σχεδόν όλα τα κείμενα πάνω στο θέμα της φασιστικής ιδεολογίας έχουν γραφτεί από μη φασίστες και αντιφασίστες συγγραφείς, και έτσι είναι συχνά δύσκολο να καθορίσει κανείς τη θέση του φασισμού πάνω σε διάφορα σημαντικά θέματα. Η λέξη "φασίστας" χρησιμοποιείται συνήθως με αρνητική σημασία, συχνά ως μια ετικέτα για επίκριση μιας αντίθετης άποψης, υποδηλώνοντας απολυταρχισμό και αντιδημοκρατική αντίληψη.

Παραπομπές

Ρόμπερτ Παξτον "Η ανατομία του Φασισμού" Εμίλιο Τζεντίλε "Φασισμός, ιστορία και ερμηνεία"

Η αρχική έκδοση του άρθρου αυτού ήταν μετάφραση από το αντίστοιχο λήμμα στην αγγλική.