Παράρτημα:Ουσιαστικά (αρχαία ελληνικά)

Γλώσσα: Αρχαία ελληνικά » Παράρτημα:Γραμματική » Παράρτημα:Ουσιαστικά

1η κλίση :: 2η κλίση :: 3η κλίση :: ανώμαλα

για τους συντάκτες: όλα τα Πρότυπα κλίσης ουσιαστικών

Δείτε και to Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)

Το ουσιαστικό

«Ὀνόματα οὐσιαστικὰ»
Το ουσιαστικό όνομα είναι μέρος του λόγου που αναφέρεται

• σε όντα (πρόσωπα, ζώα ή πράγματα)

  ειδικά για τα ανθρωπωνύμια, δείτε το Παράρτημα:Ονόματα και επώνυμα στα ελληνικά

• σε πράξεις, καταστάσεις, ιδιότητες

Πίνακες κλιτικών παραδειγμάτων

Οι πίνακες κλιτικών παραδειγμάτων περιλαμβάνουν, όπως θέλει η παράδοση, όλους τους κλιτικούς τύπους, αμάρτυρους και μαρτυρημένους στην κλασική διάλεκτο των αττικών συγγραφέων.
Στους πίνακες κλίσης σημειώνεται η προσωδία (μακρό, βραχύ) για τις καταλήξεις κάθε ουσιαστικού, βοηθώντας στην εξήγηση του τονισμού. Η προσωδία για το θέμα της λέξης σημειώνεται σε ξεχωριστή γραμμή, όπως αναγράφεται σε λεξικά. Αν χρειαστεί να διευκρινιστεί ο τονισμός ή η ύπαρξη ενός τύπου, αναζητείται στα κείμενα (π.χ. στο @scaife.perseus), όπως στα λήμματα τοῦρτα, Γλυκέριον ή στην κλίση 'Μηνᾶς'. Κάθε τύπος τεκμηριώνεται από τις Γραμματικές αλλά και κείμενα των γραμματικών της αλεξανδρινής περιόδου (#Πηγές).
Σημειώνονται και τύποι διαλέκτων, όπως στο Ἑρμῆς, ὄρνις, ἔρις, Αἰνείας. Αν είναι αρκετοί, δίνεται δεύτερος πίνακας κλίσης, ειδικά για κάποια διάλεκτο (όπως των επικών τύπων).

Κατηγορίες
Κάθε κλιτικό παράδειγμα έχει την Κατηγορία του. Ένα ευρετήριο της κάθε κλίσης:

π.χ. Κατηγορία:Ουσιαστικά με κλίση όπως το 'κτήτωρ' (αρχαία ελληνικά)

Εκεί υπάγονται όλες οι λέξεις (κύρια ονόματα, προσηγορικά ουσιαστικά, αρχαία κι ελληνιστικά, εξαιρέσεις, ιδιαιτερότητες). Οι υποκατηγορίες που υπάγονται στην κλίση συγκεντρώνουν εκείνα από τα μέλη της με κάποιο τέτοιο χαρακτηριστικό.

Είδη

Όλες οι Κατηγορίες: Κατηγορία:Ουσιαστικά κατά την κλίση (αρχαία ελληνικά).

Τα αρχαία ελληνικά ουσιαστικά κατηγοριοποιούνται:
Ως προς τη σημασία

• συγκεκριμένα (όντα: πρόσωπα, ζώα, πράγματα)
  • α) κύρια όταν σημαίνουν ένα συγκεκριμένο άτομο ή τοποωνύμιο Κατηγορία:Κύρια ονόματα (αρχαία ελληνικά)
  • β) προσηγορικά, όταν σημαίνουν μέλος μιας ομάδας ομοειδών
• αφηρημένα «ἀφῃρημένα» (πράξεις, καταστάσεις, ιδιότητες)

Ως προς την κλίση

• τρεις κλίσεις, και ανώμαλα

  #Πώς δημιουργήθηκε το σύστημα τριών κλίσεων

  1η κλίση πρωτόκλιτα, η Α-κλίση (μόνο αρσενικά και θηλυκά σε -α ή -η')

  2η κλίση δευτερόκλιτα, η Ο-κλίση (αρσενικά και θηλυκά σε -ος, ουδέτερα σε -ον, με γενική ενικού -ου)

  3η κλίση τριτόκλιτα (ανισοσύλλαβα) (όλα τα γένη, με γενική ενικού -ος, -ως, -ους)

  ανώμαλα, ιδιόκλιτα (όλες οι ιδιαίτερες περιπτώσεις)

• ιδιαίτερες υποκατηγορίες που μπορεί να συναντήσουμε:

  ασυναίρετα / συνηρημένα, όπως ἡ μνάα > μνᾶ

  τις λεγόμενες αττικές κλίσεις (αττικόκλιτα), όπως ὁ νεώς

  Κατηγορία:Ουσιαστικά με πολλαπλές κλίσεις (αρχαία ελληνικά)

  Κατηγορία:Ουσιαστικά με πολλαπλά γένη και κλίσεις (αρχαία ελληνικά)

Ως προς το γένος

• μονοκατάληκτα και «μονογενῆ»: έχουν μία κλίση, ένα γένος. Μπορεί να είναι αρσενικά, ή θηλυκά, ή ουδέτερα

  εάν είναι ονομασίες ζώων, λέγοναι επίκοινα «ἐπίκοινα». Π.χ. ὁ ἱέραξ (που μπορεί να είναι αρσενικός ή θηλυκός), ἡ γαλῆ (γάτα αρσενική ή θηλυκή).

• δικατάληκτα και διγενή. Π.χ. ὁ ἱερεύς - ἡ ἱέρεια, ὁ λέων - ἡ λέαινα
• Κατηγορία:Ουσιαστικά κοινού γένους (αρχαία ελληνικά): μονοκατάληκτα καὶ «διγενῆ» ή «κοινού γένους»: Η ίδια κλίση για το αρσενικό και για το θηλυκό όταν αφορούν το βιολογικό φύλο. Π.χ. ὁ παῖς - ἡ παῖς, ὁ ἵππος - ἡ ἵππος
• Λέξεις που εκφράζουν χαρακτηρισμό κι έχουν επιθετική λειτουργία, όπως κοινού γένους φυγάς, φιλόγελως, μιγάς, βλάξ, ἅρπαξ, πένης ή ενός γένους, όπως Ἑλληνίς, κατατάσσονται επίσης στα Επίθετα (μονοκατάληκτα, διγενή ή μονογενή).

• Ουσιαστικά που μαρτυρούνται ως αρσενικά ή ως θηλυκά (συχνά με διαφορετική σημασία) χωρίς να αναφέρονται σε βιολογικό φύλο, όπως θόλος, Ἀμοργός, δε θεωρούνται «κοινού γένους» αλλά υπάγονται στην
  • Κατηγορία:Ουσιαστικά με πολλαπλά γένη (αρχαία ελληνικά)
  • Κατηγορία:Ουσιαστικά με πολλαπλά γένη και σημασίες (αρχαία ελληνικά)
  • Κατηγορία:Ουσιαστικά με πολλαπλά γένη και κλίσεις (αρχαία ελληνικά)

Αριθμός

Singularia tantum

Κατηγορία:Ουσιαστικά χωρίς πληθυντικό (αρχαία ελληνικά)

Mόνο στον ενικό singulare tantum (πληθυντικός: singularia tantum) στη λατινική ορολογία.
Συνήθως είναι κύρια ονόματα'.
Όμως έχουν πληθυντικό:

• Τα ονόματα θνητών, αλλά και πολλά θεωνύμια, έχουν και πληθυντικό που, είτε μαρτυρείται σε πηγές, όπως Δίες, Αἴαντες, Πάριδες, είτε είναι κανονικός τύπος κατά την κλίση. Μερικά θεωνύμια ή όνομα μοναδικού μυθικού προσώπου, μόνο στον ενικό.
  
• Τα τοπωνύμια, συχνά έχουν και πληθυντικό, καθώς υπήρχαν περισσότεροι τόποι με το ίδιο όνομα.

Pluralia tantum

Κατηγορία:Ουσιαστικά χωρίς ενικό (αρχαία ελληνικά)

Mόνο στον πληθυντικό plurale tantum (πληθυντικός: pluralia tantum) στη λατινική ορολογία.

Πηγές

Για τους κλιτικούς τύπους κάθε ουσιαστικού όπως μαρτυρούνται στα αρχαία κείμενα, συμβουλευόμαστε τα λεξικά στο {{Π:ΛΟΓΕΙΟΝ}}.

Τις #Πηγές στο Παράρτημα Γραμματικής. Όπως:

• Smyth, Herbert Weir (1920) A Greek grammar for colleges. (Ελληνική [αρχαία] γραμματική για τα κολλέγια). (στα αγγλικά) Νέα Υόρκη: American Book Company

  §194.Declension @perseus.tufts.edu

• Τζάρτζανος, Αχιλλεύς, Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσης. ΟΕΔΒ 1975, 23η έκδοση @library.iep.edu.gr (ΙΕΠ). 1η έκδοση:1931, ΟΕΣΒ. [γραφή:πολυτονική].
• Σταματάκος, Δρ. Ιωάννης. (1973) Iστορική Γραμματική της Aρχαίας Eλληνικής. 3η έκδοση. Αθήνα: Φοίνιξ, 1973. 1η έκδοση: 1949. [γραφή:πολυτονική].
• Σχολικά βιβλία στην Ελλάδα, όπως το 2021

  Οικονόμου, Μιχάλης (χ.χ.) Γραμματική της αρχαίας ελληνικής Γυμνασίου-Λυκείου. Υπουργείο Παιδίεας, Έρευνας και Θρησκευμάτων @ebooks.edu.gr [σύνοψη της έκδοσης του 1971].
  Ουσιαστικά

• Σχετικά άρθρα της Βικιπαίδειας
• Σχετικά παραρτήματα του αγγλικού Βικιλεξικού Appendix:Ancient Greek nouns, en:Appendix:Ancient Greek contraction

Επίσης, αρχαίες Γραμματικές, όπως

• Διονύσιος ο Θράξ (2ος αιώνας) Τέχνη Γραμματική στη Βικιθήκη (και στη Βικιπαίδεια)
• Κείμενα των αλεξανδρινών γραμματικών, όπως του ⌘ Αίλιου Ηρωδιανού @scaife.perseus.

→ και δείτε  πηγές χωριστά για κάθε κλίση